Ga naar de inhoud

Onderzoeker Florentin Blanc: “In veel landen zijn inspecties compleet onzichtbaar”

De Fransman Florentin Blanc promoveerde aan de Universiteit Leiden op een internationaal vergelijkend onderzoek naar regelnaleving en risicobeheersing. ToeZine vroeg zijn visie op het Nederlandse toezicht. “Het is essentieel om bedrijven te helpen zich aan de regels te houden.”

Welke verschillen tussen handhavingspraktijken in diverse landen vallen op?

“Ik heb gekeken naar de handhaving in het Verenigd Koninkrijk, Duitsland en Frankrijk. Die twee laatste landen hebben een hoge inspectiefrequentie, in Engeland ligt de frequentie juist laag. In het Verenigd Koninkrijk gelden handhaving en gerechtelijke vervolging als een ‘last resort’, dat je pas inzet als er echt geen andere optie meer is. Frankrijk hanteert juist een zeer strikt ‘zero tolerance’-beleid. Duitsland kent een gemengde aanpak, waarbij de mate van handhaving wordt overgelaten aan inspecteurs zelf.”

“De Engelse inspecties zijn er vooral op gericht om in samenwerking met het bedrijfsleven problemen op te lossen voordat ze tot overtredingen leiden. In plaats van te controleren en druk uit te oefenen, vragen ze: wat is het probleem precies en wat kunnen we daar samen aan doen?”

“Een goed voorbeeld van de Engelse aanpak betreft het maximale gewicht dat bouwvakkers mogen tillen. Op dit vlak wordt de wet op bouwlocaties in heel Europa dagelijks overtreden. Opvallend genoeg gebeurt dat in Engeland juist vrij weinig. Daar werkt de inspectie samen met de producenten van bouwmaterialen om bijvoorbeeld het formaat van de cementzakken kleiner te maken. Nu die kleiner zijn, valt het gewicht dat bouwvakkers moeten tillen binnen de regels.”

Wat zijn de kenmerken van de Engelse handhavingsaanpak

“De aanpak bestaat uit twee componenten: ‘risk based’ en ‘compliance focused’. Dus: gebaseerd op de grootste risico’s en met naleving als doel. Eerst bepaalt een toezichthouder op welk terrein echt het verschil gemaakt kan worden. Alles controleren gaat niet, want het werk moet natuurlijk met een beperkte hoeveelheid middelen worden uitgevoerd. Bovendien zou je verdrinken in de hoeveelheid informatie, waardoor je niets écht controleert. Het is dus van belang om daarin focus aan te brengen.”

“Straffen moet nooit een doel op zich zijn. Dat werkt niet.”

“Vervolgens moet helder zijn wat het doel is: niet om mensen te straffen, maar om ongelukken te voorkomen en risico’s te verkleinen. Een inspectie vraagt zich daarom bij elke overtreding af: gebeurt dit per ongeluk of lapt dit bedrijf moedwillig de regels aan zijn laars? En wat is de impact van de overtreding? Zorgt die echt voor een gevaarlijke situatie? Als je je wilt verzekeren van de medewerking van bedrijven, dan moet je hun vertrouwen winnen, laten zien dat je eerlijk bent en aandacht besteden aan hun problemen. Vanuit die vertrouwensrelatie kan je de niet-weters en niet-kunners onderscheiden van de niet-willers.”

“Het is ook essentieel om bedrijven te helpen zich aan de regels te houden. Maak de regels duidelijker en leg ze uit. Zo krijg je veel beter voor elkaar dat bedrijven met je willen samenwerken en op vrijwillige basis de regels gaan naleven. Pas als niets anders meer werkt en de overtreding glashelder is, ga je handhaven in de vorm van het opleggen van straf. Straffen moet nooit een doel op zich zijn. Dat werkt niet.”

Wat kunnen Nederlandse inspecties beter doen?

“Ze doen nu al veel goed. In veel landen zijn inspecties compleet onzichtbaar. En in bijvoorbeeld Frankrijk en Griekenland zijn rijksinspecties vaak niet eens gescheiden van een ministerie. In Nederland heerst bij rijksinspecties juist een sterk professionele cultuur. Er is bijvoorbeeld veel geïnvesteerd in zichtbare samenwerking tussen rijksinspecties en in het omgaan met veel data, met Inspectieview als waardevol instrument. En er wordt gewerkt met bewezen effectief beleid.”

“Bij politici leeft het idee dat strenger handhaven werkt.”

“Tegelijkertijd zie ik in Nederland dat de politiek steeds nadrukkelijker aanstuurt op strenger toezicht. De samenleving wordt met ferme taal en met strenge handhaving duidelijk gemaakt dat overtredingen niet worden getolereerd. Bij politici leeft het idee dat strenger handhaven werkt en dat besparen op de inspectie de dienst nog efficiënter maakt. Maar veel reorganisaties en fusies zijn puur ingegeven door kostenbesparing en zorgen niet voor betere resultaten.”

“Mijn advies is: besteed meer aandacht aan het vertellen van je eigen verhaal. Verantwoord je beleid aan de hand van onderzoek en maak naar je politieke bazen duidelijk wat je resultaten zijn. Vergelijk die niet met een situatie van ‘zero risk’, waarin nooit iets fout gaat, maar vergelijk jouw resultaten met die van andere landen. En bepaal dan vervolgens zélf of je het goed doet of niet.”

Wie is Florentin Blanc?

Florentin Blanc is adviseur bij de Wereldbank, de OESO en verschillende overheidsinstellingen. Hij houdt zich al ruim vijftien jaar bezig met handhaving en toezicht in Europa, Centraal-Azië, Oost-Azië en Afrika. Blanc doet daarnaast internationaal vergelijkend onderzoek naar onder meer handhavingspraktijken en stimulatoren voor compliance. Hij studeerde aan de Sorbonne en aan de Ecole des Hautes Etudes en Sciences Sociales in Parijs. In 2016 promoveerde hij aan de faculteit Rechtsgeleerdheid van de Universiteit Leiden. Zijn promotieonderzoek ging over het toenemende belang van risicobeheersing in de handhaving.