Ga naar de inhoud

Nieuw onderzoek: schouderklop werkt beter dan schandpaal

Toezichthouders gebruiken verschillende handhavingstechnieken om te zorgen dat bedrijven regels naleven. Michael Vliek, assistent hoogleraar psychologie aan de Universiteit van Amsterdam, onderzocht het effect van naming & shaming op gevoelens van trots en schaamte van betrokkenen.

Er is allerlei onderzoek gedaan naar de effecten van naming & shaming en naming & faming op de regelnaleving van bedrijven. Maar zijn ook mensen gevoelig voor dit mechanisme? Dat onderzocht Michael Vliek van de Universiteit van Amsterdam in 2016 in een studie die onderdeel is van het interdepartementale samenwerkingsverband Handhaving en Gedrag. Vliek voerde drie gedragswetenschappelijke studies uit naar de emotionele gevolgen van de openbaarmaking van regelovertreding en regelnaleving. Uit het onderzoek blijkt dat de schaamte die samenhangt met shaming veel minder effect heeft dan faming. Het vooruitzicht van een beloning voor goed gedrag zorgt voor trots, vooral wanneer de beloning publiek bekend zou worden gemaakt. Maar bij openbaarmaking van een regelovertreding ontstaan geen gevoelens van schaamte. Dit is een belangrijk inzicht voor toezichthouders die inspectierapporten en andere handhavingsresultaten openbaar (willen) maken.

SCHANDPAAL OF SCHOUDERKLOP?
Handhaving door ‘naming en shaming’ en ‘naming en faming’
Uitgave: Uitgeverij Boom

Waarom onderzoek naar handhaving door naming & shaming en naming & faming?

“Er is nog niet heel veel bekend over hoe emoties het gedrag beïnvloeden. We weten bijvoorbeeld nog weinig over de effecten van schaamte en trots op het gedrag van mensen. Daarom heb ik onderzocht wat het effect is van een boodschap in de trant van: als je dit gedrag niet verandert, zetten we jullie met naam en toenaam in de krant. Daarbij ging het om de vraag of deze aankondiging ertoe leidt dat mensen hun gedrag gaan veranderen. Om de schaamte die dit zogenaamde shamen oplevert niet te willen ervaren. Aan de andere kant bekeek ik ook of mensen een gevoel van trots zouden willen ervaren. Wat juist een motivatie kan zijn voor goed gedrag en het naleven van regels.”

Michael Vliek
Michael Vliek

Wat zijn de belangrijkste onderzoeksresultaten?

Michael Vliek

“In twee studies kregen studenten een scenario voorgelegd waarin de Universiteit van Amsterdam stond beschreven als een universiteit met de meeste gevallen van plagiaat. En een scenario waarin juist sprake was van de minste gevallen van plagiaat. Zouden studenten schaamte of juist trots voelen als dat nieuws in de krant zou verschijnen? Vergelijkbare scenario’s zijn in een derde studie aan medewerkers van financiële dienstverleners voorgelegd over het al dan niet op orde zijn van de governance van hun organisatie.”

“Belonen werkt gewenst gedrag in de hand.”

“De belangrijkste conclusie is dat mensen de emotie schaamte niet graag ervaren. Het liefste willen ze zich niet eens voorstellen hoe het voelt om zich te schamen over iets negatiefs dat mogelijk in de toekomst plaatsvindt. Aan de andere kant zijn de beloning en het gevoel van trots bij openbaarmaking van goed gedrag wel een effectieve manier om mensen te stimuleren zich aan de regels te houden.”

Wat kunnen toezichthouders met de onderzoeksresultaten

“Duidelijk is dat belonen gewenst gedrag in de hand werkt. Het positief belonen van goed gedrag blijkt effectiever dan het bestraffen van slecht gedrag of het dreigen daarmee. Mijn advies aan de praktijk is daarom om vooral gebruik te maken van naming & faming. Beloon organisaties die het goed doen door daar aandacht aan te besteden in publicaties.”

“Een combinatie van shaming en faming is een manier om goed gedrag te stimuleren.”

“Waarschuwingen van toezichthouders en dreigementen om regelovertredend gedrag openbaar te maken lijken minder effect te hebben. Je kunt bedrijven daarom beter motiveren door te appelleren aan hun gevoelens van trots en ze daarmee stimuleren de normen en regels na te leven. Verder is ook een combinatie van shaming en faming een manier om goed gedrag te stimuleren. Door bijvoorbeeld lijstjes met een top tien – of een andere rangorde – te publiceren, stimuleer je beter gedrag.”

Michael Vliek over Schandpaal of Schouderklop