Belangrijke rol voor horecabranche in naleving alcoholleeftijd

Nog te vaak kunnen minderjarigen alcohol kopen. Dat bleek in maart uit onderzoek door het ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport (VWS). In nog geen 38% van de gevallen werd alcohol aan minderjarigen geweigerd, in de horeca zelfs maar in 17,5% van de gevallen. De brancheorganisatie en horeca maken er nu zelf werk van om naleving van het alcoholverbod te verbeteren. Hoe? Door successen te delen en door slim samen te werken met gemeenten.

Wie zeventien is en eens lekker wil doorzakken heeft in Nederland niet al te veel moeite om aan alcohol te komen. Of dat nu in de kroeg, bij de slijter, avondwinkel, supermarkt of via een thuisbezorger is. In de horeca zal maar ongeveer een vijfde van deze te jonge drinkers een biertje geweigerd worden. En dáár wil brancheorganisatie Koninklijke Horeca Nederland (KHN) iets aan veranderen.

“Als brancheorganisatie willen wij niet dat alcohol terechtkomt bij mensen die jonger zijn dan 18.”

“Als brancheorganisatie willen wij niet dat alcohol terechtkomt bij mensen die jonger zijn dan achttien”, stelt Dirk Beljaarts, algemeen directeur KHN. “Daarvoor hebben we ook getekend in het Nationaal Preventieakkoord. En dat nemen we serieus. Van de cijfers van het onderzoek in maart schrokken we dus ook. Nu zijn we hard bezig om onze leden te helpen de leeftijdsgrens goed na te leven. Dat doen we onder andere door kennis te delen: best practices van horecagelegenheden en verkopers als slijterijen en supermarkten die het al goed doen. Maar ook door in tien gemeenten een pilot op te zetten waarin horecagelegenheden en gemeenten nauw samenwerken om de naleving te verbeteren.”

NIX18-pilot

Omdat de uitvoering – en dus ook de handhaving – van het alcoholbeleid sinds 2013 onder de gemeenten valt, zijn de pilots van KHN op gemeentelijk niveau ingestoken. Het gaat om de zogenaamde NIX18-pilots, niet te verwarren met de landelijke NIX18-campagnes. De eerste pilot loopt al bijna twee jaar in Utrecht – en met succes. Beljaarts: “Daar trok de gemeente twee jaar geleden aan de bel omdat de naleving in de horeca op 15 procent lag. De gemeente, de lokale KHN-afdeling en horecabedrijven zijn eind 2017 met de pilot gestart. Zij dragen allemaal financieel bij aan de pilot en hebben onderling afspraken gemaakt. In dit geval betekende het dat de deelnemende horecabedrijven advies en hulp op maat krijgen én elk kwartaal mystery guests op bezoek. De mystery visits worden uitgevoerd door het onafhankelijke bureau Objectief dat in opdracht van de deelnemende partijen de methodiek van de pilot heeft opgezet.”

Bij een overtreding volgt niet een boete, maar feedback hoe het beter kan.

Die methodiek houdt in dat horecaondernemingen vrijwillig meedoen vanuit het idee dat ze zélf willen bijdragen aan een betere naleving van de alcoholleeftijd. In Utrecht doen 38 horecabedrijven mee, die hebben zich verenigd in de stichting ‘NIX 18 in Utrecht.’ Elk kwartaal worden zij onverwacht bezocht door mystery guests van 17 jaar die een biertje proberen te kopen – deze jongeren staan onder begeleiding van het ingehuurde bureau. Bij een overtreding volgt geen boete, maar feedback over hoe het beter kan. Elk kwartaal krijgt de gemeente een geanonimiseerd overzicht van de voortgang. In Utrecht steeg de naleving onder de deelnemende horeca in een jaar tijd van 15 naar 65 procent.

Vertrouwen

Wederzijds vertrouwen tussen horeca en gemeenten, dat is onmisbaar bij deze pilot. Deelnemers worden tijdens de pilot gecontroleerd met de mystery visits. De gemeente is bij de deelnemende ondernemers terughoudend in het reguliere toezicht op naleving van de leeftijdsgrens. “Het verminderen van dit deel van handhaving is natuurlijk een gevoelig punt, want de gemeente is wettelijk verantwoordelijk voor handhaving”, stelt Beljaarts. “Daarom is er ook geen officiële garantie dat er in de pilotperiode geen boa langskomt bij deelnemende ondernemers. En er is een strakke controle in de pilot ingebouwd.” Ondernemers die drie keer niet goed naleven, vallen weer onder het normale toezicht van de gemeente. Als de onderneming daarna goed presteert en in een jaar tijd uiterlijk één overtreding op de leeftijdsgrens begaat, schroeft de gemeente het toezicht weer terug. Dan kan de onderneming weer volledig meedoen aan de pilot.

Beljaarts: “Naast de samenwerking tussen gemeente en horeca is wat ons betreft de terugkoppeling na controle een sleutelelement. Als het fout ging dan weet je als ondernemer ook waarom dit zo is en kun je corrigeren. Ging het goed? Dan weet je dat ook. Verder organiseert de stichting NIX18 in Utrecht – bestaande uit deelnemende horecaondernemers – intervisiebijeenkomsten waar ondernemers van elkaar kunnen leren. Bij herhaaldelijk negatieve controles neemt het stichtingsbestuur NIX18 in Utrecht contact met de collega-ondernemer op om te vragen waar het aan ligt en biedt die onderneming hulp aan.”

Lokale insteek

De opzet van de pilot in Utrecht is nu de basis voor andere gemeenten. Een eerste doel van KHN is om de komende tijd tien nieuwe gemeenten en horeca te helpen bij het opzetten van hun eigen NIX18-pilot. Inmiddels draaien in Weert, Enschede en Hilversum al soortgelijke pilots. Dit is niet een strak geleid centraal project vanuit KHN. Wel zorgt de landelijke afdeling van KHN dat de 32 regiomanagers van de brancheorganisatie op de hoogte zijn van de pilot. Zij kunnen het dan voorstellen aan hun gemeenten en bij voldoende animo de juiste partijen bij elkaar brengen. “Het moet uiteindelijk lokaal gebeuren”, legt Beljaarts uit. “We zien ook dat elke gemeente net weer wat andere afspraken maakt. Over wie wat betaalt bijvoorbeeld. Je moet niet morrelen aan de systematiek van de onafhankelijke mystery shopper en het geven van feedback in plaats van boetes. Maar hoe je zo’n pilot praktisch met elkaar invult, kunnen gemeenten en horeca zelf prima besluiten.”

Cultuuromslag

Overigens ziet de brancheorganisatie de pilots als een tijdelijke maatregel. “Het kan helpen om een cultuuromslag binnen de horeca teweeg te brengen. Dat barmannen en -vrouwen het normaal vinden om iemand om zijn ID te vragen”, legt Beljaarts uit. Maar KHN vindt dat een deel van de verantwoordelijkheid ook bij het ministerie van VWS ligt: “We geloven dat er een cultuuromslag in heel Nederland nodig is. We moeten het met z’n allen normaal vinden dat jongeren onder de achttien geen alcohol drinken. Daarvoor moeten ook vrienden van jongeren en ouders anders gaan denken. We zijn dan ook blij dat het ministerie onderzoekt of een wederverstrekker een boete kan krijgen. Dit zijn mensen die thuis of in de kroeg alcohol doorgeven aan een minderjarige, zoals vrienden of ouders. Dit zou dan natuurlijk bestaan naast de landelijke NIX18-campagne op radio en televisie die de jeugd, hun vrienden en ouders scherp moet houden op de regels.”

“De pilots kunnen helpen om een cultuuromslag binnen de horeca teweeg te brengen. Dat barmannen en -vrouwen het normaal vinden om iemand om zijn ID te vragen.”

Ook ziet de brancheorganisatie nog steeds een belangrijke rol voor handhaving: “Zolang we maatschappelijk nog niet zo ver zijn dat we geen alcohol geven, schenken of verkopen aan minderjarigen, is goede handhaving nodig. Die kan volgens ons ook een kentering in dat denken brengen.” Uiteindelijk ziet Beljaarts het als een wisselwerking tussen de verschillende aanpakken: “Pilots moeten op de korte termijn het denken in de horeca veranderen. Landelijke campagnes en handhaving kunnen dat op de langere termijn. Als we dit met z’n allen grondig aanpakken, hebben we over twintig jaar hopelijk met een generatie te maken die het normaal vindt om bij het bestellen van alcohol al het ID in handen te hebben. Én een generatie barmannen en -vrouwen voor wie het daardoor ook makkelijker en normaler is geworden om naar dat ID te vragen en alcohol te weigeren.”