De coronacrisis zorgt voor een zware verantwoordelijkheid bij gemeenten, handhavers en politie. ToeZine-columnist Lieke Sievers denkt dat zorgvuldige en rechtvaardige handhaving de basis van vertrouwen voor herstel vormt als de wereld weer terugkeert naar een normale situatie. Haar boodschap aan zowel handhavers als de gehele samenleving is daarom: houd vol.
De wereld staat op zijn kop. Ieders leefwereld is in korte tijd immens veranderd. Voor een groot aantal mensen bestaat hun wereld momenteel uit niet meer dan een enkele tientallen vierkante meters. Met uitzondering van de momenten waarin zij zichzelf toestaan om buiten een wandeling te maken, te sporten of een rondje te fietsen.
Gezondheidswerkers en hun assistenten op de huisartsenposten, in ziekenhuizen, verzorgings- en verpleeghuizen zijn dag en nacht in de weer om ervoor te zorgen dat mensen geholpen worden, spullen aanwezig zijn en het aantal besmettingen en slachtoffers niet boven een niveau stijgt waarop die zorg niet meer kan worden geboden. Gezinnen zitten plotseling wekenlang boven op elkaar, leerkrachten geven dag in dag uit onderwijs op afstand, luchthavens liggen zo goed als stil, de luchten zijn streeploos blauw, er zijn geen files en de steden waren in lange tijd niet zo rustig.
Effecten van de aanpak
Er wordt maatschappelijke veerkracht en inventiviteit getoond. Wat eerder niet of amper mogelijk leek, gebeurt nu op grote schaal: thuiswerken, video-vergaderen, veel (in tweetallen) wandelen, een huisdier aanschaffen, fietsen en de natuur in. Ook vinden mensen gezelschapsspellen opnieuw uit. Toch is ook eenzaamheid een belangrijk thema, omzichtig om elkaar heen bewegen in de openbare ruimte, onzekerheid over de economische toekomst, sociale spanning en geweld achter de voordeur. De secundaire gevolgen van de pandemie kunnen ingrijpend zijn.
“De geloofwaardigheid van de overheid hangt vervolgens af van het slagvaardig op lokaal niveau concreet toepassen van steunvoorzieningen.”
De genomen maatregelen hebben effect op sociaal maatschappelijk en psychologisch vlak. En op het vertrouwen van de burger in de overheid. Op economisch gebied biedt de overheid steunmaatregelen en maakt zij vele miljoenen vrij voor bedrijven. De geloofwaardigheid van de overheid op dit punt hangt vervolgens af van het slagvaardig op lokaal niveau concreet toepassen van die steunvoorzieningen.
Maatregelen in vredestijd
De beperkende maatregelen ten aanzien van individuele rechten en vrijheden zijn fors. Al die maatregelen vragen om handhaving ten opzichte van individuele burgers, en moeten worden vertaald in de praktijk van het individuele contact. Sinds het einde van de Tweede Wereldoorlog kwam het niet meer voor dat handhavende en uitvoerende lokale organisaties en functionarissen zo direct en in die mate bepalend waren voor het vertrouwen in de (landelijke) overheid.
“Sinds het einde van de Tweede Wereldoorlog kwam het niet meer voor dat handhavende en uitvoerende lokale organisaties en functionarissen zo direct en in die mate bepalend waren voor het vertrouwen in de (landelijke) overheid.”
Handhavers en politie zijn – in opnieuw verbeterde samenwerking – actief om mensen te helpen herinneren aan de noodverordening. Om te informeren over de 1,5 meter afstand en om naleving af te dwingen. Indien nodig door boetes uit te delen. Een noodverordening, landelijk vastgesteld in vredestijd.
Mens in je pak
De proportionaliteit van de toegepaste handhaving maakt of er balans is tussen de gezondheidsrisico’s aan de ene kant en ernstige inbreuken op de grondrechten van de inwoners aan de andere kant. Hiermee ligt een zware verantwoordelijkheid bij zowel gemeenten (inclusief bestuurders) als handhavers en politie. Maatwerk en gevoel voor de context is cruciaal. Het is een continue zoektocht naar een appel op gezond verstand, gezamenlijk belang en redelijkheid. Dan wel de grens trekken en toch die boete uitdelen. In een leefwereld die voor iedereen ingrijpend en door unieke omstandigheden is gewijzigd, gaat het er meer dan ooit om professional in je vak te zijn, en tegelijkertijd mens in je pak.
“In een leefwereld die voor iedereen ingrijpend en door unieke omstandigheden is gewijzigd, gaat het er meer dan ooit om professional in je vak te zijn, en tegelijkertijd mens in je pak.”
De ervaren legitimiteit van het optreden van handhavers en politie in deze tijd draagt bij aan de rust die er nu is, en vormt ook de opmaat naar het moment waarop de samenleving weer op gang komt. Als handhaving zorgvuldig, rechtvaardig en in verbinding met de samenleving is toegepast, legt dat een basis van vertrouwen voor het herstel van de gewone gang van zaken.
Geven en nemen
De overheid – van lokaal tot nationaal – doet onophoudelijk de oproep aan de samenleving: dit virus bestrijden we samen. En: alleen samen komen we deze crisis te boven, houd vol. Omgekeerd mag de samenleving ook rekenen op overheid, handhavers en politie. Zij moeten begrijpen wat de coronamaatregelen veroorzaken. De overheid schaalde zeer snel op, beperkte – tijdelijk – grondrechten en zorgde voor regelgeving en handhaving daarvan. Van diezelfde overheid mag worden verwacht dat zij, ook weer mét de samenleving, de leefwereld weer op het niveau van de reguliere rechtsstatelijke verhoudingen brengt. Álle grondrechten zijn immers onverkort en permanent van toepassing.
