Iedere vrachtwagen heeft er een: een tachograaf. Dit apparaat legt de snelheid vast en geeft de inspectie informatie over de rij- en rusttijden van chauffeurs. Met die tachografen wordt gefraudeerd. De Inspectie Leefomgeving en Transport (ILT) probeert tachograaffraudeurs een stap voor te zijn. Inspecteurs Edwin Schoonus, Bert van Voorthuizen en Martijn Klaassen vertellen hoe de ILT dat doet.
Als een chauffeur zich niet aan de verplichte rij- en rusttijden houdt, kan hij meer vrachten vervoeren. Bovendien rijdt de vrachtwagen duizenden ongeregistreerde kilometers. Zo kan de truck langer doorrijden dan het onderhoudscontract voorschrijft. Ook dat scheelt de vrachtwageneigenaar een hoop geld. Door de jaren heen zijn de manieren om de tachograaf in vrachtwagens te manipuleren steeds geavanceerder geworden. Er wordt gesjoemeld met magneten en zelfs met een usb-stick die de software van het apparaat aanpast.
Kleine moeite, groot gevaar
Dat er wordt gefraudeerd met de tachograaf is niet vreemd, vindt Edwin Schoonus, senior inspecteur bij de ILT. “Zo’n manipulatie inbouwen kost meestal rond de drieduizend euro. Dat verdient een bedrijf alleen al terug aan lagere kosten voor de onderhoudscontracten. Daar komt bij dat de methoden om te frauderen tegenwoordig zó goed zijn, dat ze bijna niet meer zijn waar te nemen met het blote oog. Hogere winsten en een lage pakkans: dat maakt het voor bedrijven behoorlijk interessant.”
“Vermoeide chauffeurs letten minder goed op. Zo brengen ze zichzelf én andere weggebruikers in gevaar.”
Wat deze bedrijven voor lief nemen, zijn de gevaarlijke situaties die er op de weg ontstaan door deze fraude. “De regelgeving rondom rij- en rusttijden is niet voor niets strikt. Vermoeide chauffeurs letten minder goed op en brengen zichzelf én andere weggebruikers in gevaar. Daarnaast zorgt het gesjoemel voor een onevenwichtige markt. Het frauderende bedrijf kan immers meer werk doen in dezelfde tijd dan de nalevende concurrenten.”
Geavanceerde fraude
Fraude met de tachograaf is niet nieuw. Het begon al in de jaren 60 met een eenvoudige magneet. Dat werkt zo: op de aandrijfas van een vrachtwagen zit een pulsgever. Draait de as, dan stuurt de pulsgever signalen naar de tachograaf. Die rekent ze vervolgens om naar snelheid. Zet je een magneet op de pulsgever, dan worden de signalen niet verstuurd en registreert de tachograaf dat de vrachtwagen stilstaat. “Fraude met magneten is redelijk makkelijk op te sporen”, legt Edwin uit. “Maar tegenwoordig zit de manipulatie in de software. En dat is veel lastiger te vinden.”
“Het is een soort kat-en-muisspel. Hebben we de nieuwste methode ontdekt? Dan hebben we weer in dertig procent van de inspecties beet.”
Kat- en muisspel
De ILT zit fraudeurs continu op de hielen. En ondanks de vele manipuleermethoden is het rendement van de inspecties vrij hoog. Inspecteur Bert van Voorthuizen: “In vijf tot dertig procent van de inspecties is het raak. Die percentages schommelen, omdat er steeds nieuwe technieken ontstaan. Het is een soort kat-en-muisspel. Ontdekken we de nieuwste methode? Dan stijgt het percentage. Vervolgens daalt het weer en weten we dat er een nieuwe manier is bedacht. Komen we erachter wat die manier is, dan hebben we weer in dertig procent van de inspecties beet. Zo gaat dat op en neer.”
Klassiek toezicht
De geschatte maatschappelijke schade door tachograaffraude ligt tussen de 700 en 800 miljoen euro per jaar. Genoeg reden om dit probleem stevig aan te pakken. De ILT combineert daarvoor meerdere manieren van toezicht. Allereerst de klassieke manier: vrachtwagens controleren langs de kant van de weg. De pakkans is namelijk relatief hoog, en het laat zien dát er gehandhaafd wordt. Daarnaast zet de inspectie in op nieuwe, innovatieve toezichtmethoden.
“Zo hoeven we geen tijd te steken in bedrijven die zich netjes aan de regels houden, maar kunnen we ons focussen op de probleemgevallen.”
Digitaal toezicht
“In 2019 zijn we bijvoorbeeld op kleine schaal gestart met digitaal onderzoek”, vertelt Martijn Klaassen, adviserend inspecteur binnen het team Digitale en bedrijfsinspecties van de ILT. “Met speciale software verwerken we tachograafdata. Die data vergelijken we met andere gegevens die we over een bedrijf hebben. Zo lichten we er opvallende zaken uit. Het is een laagdrempelige methode waarmee we, na opschaling, heel veel data kunnen binnenhalen. En het helpt bij risicogericht toezicht. De data geven ons beter zicht op wie het goed doet en wie niet. Zo hoeven we geen tijd te steken in bedrijven die zich netjes aan de regels houden, maar kunnen we ons focussen op de probleemgevallen.”
Andere toezichtmethoden
Klassiek en digitaal toezicht zijn niet de enige paarden waarop de ILT wedt. Zo probeert de inspectie bijvoorbeeld ook de aankoop van manipulatiemethoden lastiger te maken, legt Edwin Schoonus uit. “Er zijn speciale webshops waar je gemanipuleerde tachografen kunt kopen, of waar je iemand kunt inhuren die je tachograaf voor je komt manipuleren. Die webshops proberen we offline te halen, of in ieder geval te verstoren. Dat kost weinig energie en heeft – zeker op de korte termijn – veel effect.”
“Ontdekken ze in Polen een nieuwe vorm van manipulatie, dan is de kans groot dat we die hier in Nederland ook aantreffen.”
Internationale aanpak
Omdat tachograaffraude zeker niet beperkt blijft tot de landsgrenzen, zijn er ook internationaal korte lijntjes. Met België bijvoorbeeld, maar ook met Oost-Europese landen als Polen. En dat is niet voor niets. “In Nederland rijden veel Poolse vrachtwagens”, vertelt Schoonus. “Als daarmee gefraudeerd wordt, willen we dat uiteraard ook aanpakken. Daarnaast zijn die nauwe samenwerkingen handig om informatie uit te wisselen. Ontdekken ze in Polen een nieuwe vorm van manipulatie? Grote kans dat we die hier in Nederland ook aantreffen.”
Sjoemelen blijft
De ILT’ers zien de toekomst positief in, al realiseren ze zich dat het kat- en muisspel zal blijven bestaan. “Er zijn veel manieren om te frauderen”, stelt Klaassen. “Zo zien we dat er ook regelmatig gesjoemeld wordt met bestuurderskaarten die nodig zijn om een vrachtwagen te besturen en gekoppeld is aan de tachograaf. Bestuurders die bijvoorbeeld met een kaart van een collega rijden. Deze chauffeurs kunnen we eigenlijk alleen op heterdaad betrappen. Toch kunnen online data ons daarbij ondersteunen. Zo kunnen we in het register van de RDW zien bij welk bedrijf vaak bestuurderskaarten worden gestolen. Dat kan voor ons een reden zijn om zo’n bedrijf extra in de gaten te houden.”
Campagne voeren
Al die manieren van toezicht moeten ertoe leiden dat de fraude in de komende jaren afneemt of in ieder geval nóg vaker gedetecteerd wordt. De ILT onderzoekt of er nog andere manieren zijn om het aantal fraudegevallen te laten dalen. Bijvoorbeeld via een gedragscampagne, zoals dat eerder gebeurde met de BOB en telefoongebruik in de auto. “Als we vermoeden dat zo’n campagne effect heeft, dan maken we daar zeker gebruik van”, zegt Schoonus. “We willen alles doen voor veilige wegen en minder oneerlijke concurrentie.”
