Voor de één gezellig, voor de ander een bron van ergernis: de houtkachel. Veel gemeenten stoeien met de aanpak van houtstook, dat bij wet niet verboden is, maar wel overlast en luchtverontreiniging veroorzaakt. In Helmond gingen toezichthouders langs de deuren om het stookgedrag van inwoners te verbeteren.
Niet ernstig genoeg voor verregaande maatregelen, maar voldoende overlastmeldingen om er wat mee te moeten. De gemeente Helmond zat in haar maag met de meldingen over houtstook. In het ‘Integraal nalevingsplan Fysieke Leefomgeving 2019-2022’ had houtstook weinig prioriteit, maar uit de wijken Rijpelberg en Brouwhuis kwamen relatief veel overlastmeldingen. Dus besloot Helmond tot een wijkgerichte aanpak. “De regels voor houtstook geven weinig handvatten om te handhaven”, vertelt beleidsmedewerker Handhaving Romy de Haan. “Houtstoken zelf is niet verboden.”
Team handhaving dook daarom eerst in de meldingen over houtstookoverlast. Hoe erg is de overlast eigenlijk? “Het aantal meldingen viel mee, maar we wilden er wel wat mee doen”, zegt De Haan. “Het gaat wel om inwoners die zich zorgen maken over hun gezondheid. Mensen met luchtwegaandoeningen kunnen veel last hebben van de rook. Sommige mensen moeten ramen gesloten houden als buren stoken of kunnen niet naar buiten.”
Zo schadelijk is houtstook
Bij het verbranden van hout in houtkachels, vuurkorven en haarden komt een mengsel aan stoffen vrij: fijnstof, koolmonoxide, verschillende vluchtige organische stoffen, polycyclische aromatische koolwaterstoffen (PAK’s) en natuurlijk ook gewoon roet. Deze uitstoot is schadelijk, volgens het RIVM. Hoe schadelijk hangt af van de kachel en het stookgedrag. Vooral mensen met luchtwegaandoeningen, hart- en vaatziekten, ouderen en kinderen hebben last van de rook, met name als het windstil is. Houtstook is verantwoordelijk voor een groot deel van het fijnstof in de lucht, vergelijkbaar met de helft van de uitstoot van wegverkeer.
Controleren en tips
Wat willen én kunnen we met houtstook? Over deze vraag bogen beleidsmakers en -uitvoerders van de gemeente Helmond zich. “We kwamen uit op een zachte aanpak”, zegt De Haan. “Dus wel langsgaan bij inwoners om de rookgasafvoer van hun kachel te controleren op het bouwbesluit. Maar niet op het moment dat ze ’s avonds gezellig bij de brandende kachel zitten. We vinden het te ver gaan om op zo’n intiem moment een toezichthouder langs te sturen. Dat bleek een verstandige beslissing, want de enige keer dat een van onze toezichthouders ‘s avonds langsging bij mensen, werd die niet bepaald met open armen ontvangen.”
“De vochtmeter mochten mensen houden. Weer eens wat anders, een toezichthouder die een cadeautje achterlaat”
Handhaving ging eerst in gesprek met de wijkraad. Daarna volgde huis-aan-huis een aankondiging van de gemeente: let op, we gaan het stookgedrag in de wijk in kaart brengen. “Zo wisten mensen die zich zorgen maakten over houtstook dat we hun meldingen serieus namen”, zegt De Haan. “En zou ons bezoek de eigenaren van houtkachels niet overvallen. Bovendien geeft zo’n brief wat meer het gevoel van een pakkans, wat mogelijk al beter stookgedrag stimuleert. Het is minder vrijblijvend dan de stooktips die we delen via sociale media.”
In Rijpelberg hebben 120 woningen een rookgasafvoer die mogelijk niet voldoet aan het Bouwbesluit. Toezichthouder Berrie Joosten bracht ze met luchtfoto’s in kaart. “Je kunt het makkelijk zien aan de rookgasafvoer op het dak”, legt hij uit. “Bij deze adressen gingen we langs. De inspectie deden we volgens een vaste routine: eerst de rookgasafvoer controleren; voldoet die aan het bouwbesluit? Daarna met de bewoner een checklist doornemen. Wanneer stook je? En houd je hierbij rekening met de weersomstandigheden? Tot slot nog de controle van het vochtpercentage in het hout. De vochtmeter die we daarvoor gebruiken, mochten mensen houden. Weer eens wat anders, een toezichthouder die een cadeautje achterlaat.”
Vertrouwen in bewoners
Bewoners hadden hun zaakjes goed op orde, merkte Joosten. “De overgrote meerderheid van de kachels was schoon en het hout voldoende droog. We voerden bovendien open gesprekken met bewoners over hun stookgedrag. Zo hoorden we regelmatig dat mensen dachten op een geschikt moment te stoken, terwijl ze ook zeiden elke dag te stoken. Maar als je rekening houdt met weersomstandigheden kun je niet elke dag stoken. Onze tips blijven we ook in de toekomst delen, want gedragsverandering kost nou eenmaal tijd. Naast dat we tips via social media blijven delen, verspreiden we ze in Rijpelberg nog eens huis-aan-huis als we de resultaten van de aanpak hebben.”
“Ook hier kiezen we voor de zachte hand, we vertrouwen erop dat deze inwoner zijn woord nakomt”
“Op de 45 adressen die ik bezocht, heb ik maar één vervelend gesprek gehad”, vervolgt de toezichthouder. Die bewoner had er niet zo’n zin in. Later lukte het een collega wel om binnen te komen en in gesprek te gaan. Toen bleek dat deze bewoner zich ook gewoon aan de regels hield. Van een andere bewoner bleek de rookgasafvoer niet aan de regels te voldoen. Hij beloofde de kachel niet te gebruiken tot hij de aanpassingen kan betalen.” Gaat handhaving hier nog eens langs voor controle? De Haan: “We bevestigen schriftelijk dat deze persoon de kachel niet mag gebruiken en vertrouwen de inwoner op zijn woord. Komen er later weer klachten uit de buurt, dan gaan we uiteraard wel handhaven.”
Aanpak per wijk
Bij de landelijke werkgroep routewijzer houtstook hoort De Haan welke houtstookaanpak andere gemeenten ambiëren. “Het is een soort primaire behoefte van overheden om eerst naar regels en handhaven te kijken. Wij staan van harte achter onze ‘zachte’ aanpak, waarbij we mensen door een open gesprek helpen om hun gedrag te veranderen. Dat lijkt arbeidsintensief, maar dat is een ‘harde’ aanpak ook.”
“De enige keer dat een toezichthouder van ons ’s avonds langsging bij mensen, werd die niet bepaald met open armen ontvangen”
Hoe Helmond na de pilot verder gaat met de aanpak van houtstook is nog niet duidelijk. “Dat zal per wijk verschillen”, zegt De Haan. “In Brainport Smart District zetten we in op een houtstookarme wijk. We weten nog niet precies hoe we dat gaan aanpakken, daar denken we op dit moment over na. In elk geval willen we voorkomen dat bewoners hout gaan stoken in hun woning. We hebben al verschillende mogelijkheden onderzocht, maar beginnen nu toch eerst met een communicatietraject. Vanuit de gedachte: voorkomen is beter dan genezen.”
Het InterventieKompas
Gemeente Helmond maakte bij de houtstookaanpak gebruik van het InterventieKompas van het CCV. Deze tool helpt ontdekken waarom regels worden overtreden. Bij de wijken Rijpelberg en Brouwhuis bleek het vooral te gaan om ‘onbewuste overtreders’. Vervolgens gaf het InterventieKompas Helmond inspiratie voor het bepalen van de meest effectieve interventies die bewoners tot het juiste gedrag bewegen.
