Als markttoezichthouder ben je veel meer dan een waakhond, vindt ACM-bestuursvoorzitter Martijn Snoep. Zijn Autoriteit Consument & Markt (ACM) bestaat tien jaar, waarvan hij er de laatste vijf bij aangesloten is. Hij blikt terug op hoe de organisatie tien jaar geleden vooral nog streng handhaafde. En hoe dat is verschoven naar toezicht dat focust op het goed laten werken van markten voor alle mensen en bedrijven, nu en in de toekomst.
Drie verschillende organisaties gingen tien jaar geleden op in de ACM. Het waren de Consumentenautoriteit, de Nederlandse Mededingingsautoriteit (NMa) en de Onafhankelijke Post en Telecommunicatie Autoriteit (OPTA). In die tijd was Snoep nog advocaat die onder andere de belangen van bedrijven behartigde in mededingingszaken.
“Ik zat dus aan de andere kant en zag dat de ACM – net als haar voorlopers – vooral nog de kartelpolitie was. Kartels werden hard aangepakt. Er was namelijk een specifieke manier van zakendoen onder Nederlandse bedrijven: als ik jou wat gun, dan gun jij mij wat. Jij blijft van mijn klant af en ik van die van jou. Dat moest veranderen en daar speelde de ACM een grote rol in.”
Meester van markt
Toen de ACM vijf jaar bestond, trad Snoep aan als bestuursvoorzitter. “Ik wilde niet meer de belangen van grote bedrijven behartigen, maar juist het publieke belang dienen. Bij de ACM kon ik dat doen. Hier kwam ik in 2018 binnen in een organisatie zonder verkokering waar een duidelijk gevoel van gezamenlijkheid was. Ik weet dat er die eerste vijf jaar heel bewust gestuurd is op het samenbrengen van de drie onderdelen. Een mooi moment om binnen te komen, omdat we toe waren aan een nieuwe stap.”
“We wilden bijdragen aan een gezonde economie met markten die goed werken voor mensen en bedrijven.”
De ACM veranderde in die tijd van een organisatie die puur wetten handhaaft, naar een marktmeester. “We zijn toe gaan werken naar een missiegedreven organisatie. Eentje die bijdraagt aan een gezonde economie. En die markten goed laat werken voor mensen en bedrijven. Hier kiezen we heel bewust voor mens, alle mensen moeten namelijk de voordelen plukken van goedwerkende markten. We onderscheidden drie grote maatschappelijke thema’s waarop we extra wilden focussen in dat toezicht: de energietransitie, de digitale economie en verduurzaming van de economie.”
Luisteren naar de maatschappij
Die maatschappelijke missie van hun werk wordt goed samengevat door de kwestie met de ‘Kip van Morgen’. “Dit speelde net voor mijn tijd bij de ACM. Het ging om een kip waarover supermarkten afspraken voor de levensstandaard hadden gemaakt”, vertelt Snoep. “Wij gaven aan dat die afspraken niet mochten. Maar daar was binnen de politiek en in de samenleving weinig begrip voor: betere levensstandaarden voor dieren zijn toch altijd goed?”
De ACM leerde om dit soort kwesties in een breder maatschappelijk kader te plaatsen. “We moesten verder kijken dan de nauwe wettelijke opvatting dat kartelafspraken niet mogen. We hadden duidelijk moeten maken dat de Kip van Morgen een slechte deal is voor zowel de kip als de consument. De kip kreeg namelijk maar een creditcard aan extra ruimte in zijn kooi en de consument betaalde daar meer voor.”
Neus voor onrecht
Inmiddels, acht jaar later, zit de maatschappelijke overtuiging tot in de haarvaten van de organisatie. “Een voorbeeld daarvan zijn de onbedoelde effecten rondom de salderingsregeling voor zonnepanelen. Collega’s zagen dat die regeling arme mensen benadeelt. Zij kunnen zonnepanelen niet betalen, maar subsidiëren indirect wel de panelen van anderen. Bovendien neemt de regeling bij mensen met panelen de prikkel weg om aan energieopslag te doen en om hun eigen opgewekte energie zoveel mogelijk zelf te gebruiken. Wij hebben daarom onze steun uitgesproken voor het voorstel van de minister van EZK om de regeling af te bouwen, inmiddels is dat goedgekeurd door de Tweede Kamer.”
Samen optrekken
Om maatschappelijk impact te maken, zoekt de ACM ook brede samenwerkingen op. De meest in het oog springende is misschien wel het Samenwerkingsplatform Digitale Toezichthouders (SDT). “De digitale economie is groot, van online platforms en zoekmachines tot the Internet of Things en blockchain-technologie. Het toezicht is dan ook breed, op mededinging en consumentenrechten, maar ook op privacy en mediagebruik. En in sommige gevallen overlapt de digitale economie ook met financiële markten.” Daarom heeft de ACM met de AFM, het Commissariaat voor de Media en de Autoriteit Persoonsgegevens het Samenwerkingsplatform Digitale Toezichthouders opgericht.
“De digitale economie is een grote, nieuwe taak voor ons die we moeten afstemmen met andere toezichthouders.”
Snoep: “Toezichthouden op de digitale economie is een grote, nieuwe taak voor ons. Die begint officieel pas als onder andere de Europese Data Act en Digital Services Act in werking treden en de ACM en andere toezichthouders worden aangewezen. De eerste van die wetten treedt in de loop van 2023 in. Maar om hierop vooruit te lopen, hebben we met het SDT bijvoorbeeld de gezamenlijke visie op effectieve online transparantie geschreven. Deze visie is voor ons een vingeroefening voor de wetten die eraan zitten te komen. Daar gaan we allemaal onderdelen van handhaven en dan moeten we goed op elkaar zijn afgestemd.”
Met hulp van Europa
Internationalisering heeft ook steeds meer invloed op het toezicht van de ACM. “Wij hebben nu bijvoorbeeld een grote Europese rechtszaak tegen Apple aangespannen over hun dominantie op de markt van muziekstreaming. De Europese Commissie steunt deze zaak, want zoiets span je niet alleen aan zonder rugdekking. Daar is een partij als Apple te machtig voor, die trekt zich dan gewoon terug uit je land. Maar heel Europa kunnen ze niet missen.”
Europese samenwerking gaat ook gepaard met uitdagingen. Zoals bij de leidraad duurzaamheidsafspraken. Snoep: “Als ACM zeggen we: als de winst van minder wereldwijde CO2-uitstoot hoger is dan de kosten van een kartelafspraak, dan is zo’n afspraak toegestaan. De Europese Commissie kijkt anders naar de bestaande wet- en regelgeving en vindt dat we alleen naar de winst in de markt waarop je toezicht houdt moeten kijken. Dat betekent ook dat je strenger moet zijn over kartelafspraken tussen concurrenten. Dit is een politiek spel van geven en nemen waarin je dus niet altijd je zin krijgt.”
Europese marktmeester
En wat brengen de komende tien jaar de ACM? “Ik verwacht een toename in de rol van data en gedragstechnieken om naleving – of compliance – te bereiken. Het is belangrijk dat compliance onderdeel wordt van het gedrag van bedrijven, zeker in de digitale sector. Als toezichthouder zullen we bijvoorbeeld steeds meer gaan sturen op compliance by design. Dan denkt een organisatie al tijdens het ontwerp van een product na hoe het aan de regels kan voldoen, bijvoorbeeld in de verwerking van persoonsgegevens.”
“De Apples en Facebooks van de wereld zullen verantwoording moeten gaan afleggen aan toezichthouders.”
Snoep verwacht ook dat de ACM internationaal nog nauwer zal gaan optrekken met de Europese Commissie en met andere toezichthouders in de digitale economie. “Nieuwe wetgeving gaat grote bedrijven onder strenger toezicht stellen. De Apples en Facebooks van de wereld weten vermoedelijk nog niet wat het betekent om een gereguleerde sector te zijn. Met constante monitoring en rapportages zullen ze verantwoording moeten gaan afleggen aan toezichthouders. Om dat in goede banen te leiden, moeten wij wel internationaal optrekken. Naast marktmeester in Nederland worden we dus ook steeds meer onderdeel van een Europese marktmeester.”
De taken van de ACM
De Autoriteit Consument & Markt houdt onder meer toezicht op mededinging. Daarnaast houdt zij toezicht op de sectoren telecom, vervoer, post en energie die gereguleerd zijn om concurrentie te stimuleren. En tot slot zet zij zich in voor consumentenbescherming.
