Het klinkt steeds luider in Nederland: racisme en ongelijkheid moeten worden aangepakt. Dat betoogt ook Linda Senden, hoogleraar Europees Recht aan de Universiteit Utrecht. Met hoogleraren Belle Derks van Organisatiepsychologie en Rosemarie Buikema van Gender Studies leidt zij de onderzoeksgroep Gender & Diversity. Die bracht onlangs een manifest uit waarin de groep pleit voor een Nederlandse Emancipatie Autoriteit (NEMA). Een nieuwe toezichthouder die toeziet en handhaaft op non-discriminatie, gelijke behandeling en gelijke kansen.
Nederland staat bekend als een progressief land dat gelijkheid hoog in het vaandel heeft. Zo waren we in 2001 de eerste om het homohuwelijk gelijk te stellen. Maar inmiddels zijn we op het gebied van emancipatie en gelijkheid allang geen koploper meer. Op Europese en wereldwijde ranglijsten voor gendergelijkheid dalen we jaar na jaar. Senden en haar collega’s vatten in hun manifest dan ook samen op welke vlakken gelijkheid nog niet bereikt is. Zo hebben vrouwen lagere salarissen. Lopen ze meer risico om onder de armoedegrens te komen. Hebben ze geen bepalende stem in Nederland – niet in de politiek, het bedrijfsleven of de wetenschap. En worden veel geneesmiddelen niet op vrouwen getest, waardoor die voor hen gevaarlijker zijn.
Niet alleen met de emancipatie van vrouwen is het slecht gesteld. Ook veel andere groepen kunnen niet op hun eigen manier deelnemen aan de maatschappij.
Discriminatie in Nederland
Maar niet alleen met de emancipatie van vrouwen is het slecht gesteld in Nederland. Ook veel andere groepen kunnen niet op hun eigen manier deelnemen aan de maatschappij. Senden: “27 procent van de Nederlanders ervaart discriminatie, zo liet het Sociaal en Cultureel Planbureau onlangs weten. Discriminatie van etnische minderheden op de arbeidsmarkt en die van de lhbtqi-gemeenschap blijven bijvoorbeeld een hardnekkig probleem. Dat grote groepen nog niet de kans krijgen deel te nemen aan de samenleving zoals zij willen, blijkt ook uit de massale anti-racisme-protesten in ons land. En vorige week gaf ook onze eigen minister-president toe: er is sprake van institutioneel racisme in Nederland. Wie dat toegeeft, weet dat uit dat racisme discriminatie en ongelijkheid voortkomen.”
Naleving wetten en regels
En dit alles terwijl er al decennialang Europese en Nederlandse wetgeving bestaat waarin gelijkheid is verankerd. Van het Europese gelijke handelingsrecht uit 1957 tot onze Algemene wet gelijke behandeling uit 1994. Ook is er emancipatiewetgeving, zoals de streefcijferwet uit 2013. Die moest ervoor zorgen dat in ieder geval 30 procent van de top van bedrijven uit vrouwen moest bestaan in 2020. Dat doel is bij lange na niet gehaald. Eind vorig jaar stemde de Tweede Kamer voor een verplicht vrouwenquotum, met hetzelfde doel als de streefcijferwet. Dat quotum wil minister Engelshoven volgend jaar verankeren in een nieuwe wet. Aan wet- en regelgeving dus geen gebrek, wel aan naleving en handhaving ervan. Een Nederlandse Emancipatie Autoriteit kan dat volgens de manifestschrijvers oplossen.
Voordelen van een nema
Waarom moet een compleet nieuwe autoriteit opgericht worden om toezicht te houden op emancipatie? “Omdat het najagen van de naleving van emancipatieregels en -wetten nu in de handen van burgers ligt”, stelt Senden. “Lopen zij tegen discriminatie aan, dan moeten ze zelf naar het College voor de Rechten van de Mens of de rechter stappen. Maar een fractie van de mensen doet dat ook echt. En dat is niet zo gek, want je moet wel heel sterk in je schoenen staan om een ander voor het gerecht te slepen. Zeker als het bijvoorbeeld om je werkgever gaat. De drempel om actie te ondernemen is te groot. Met een NEMA zou er een duidelijk loket zijn waar mensen aan kunnen kloppen en niet direct een rechtszaak hoeven te starten.”
“Een autoriteit heeft de tijd en ruimte om mee te denken hoe nieuwe wetgeving binnen bestaand beleid past.”
Een NEMA zou bovendien de bevoegdheid hebben om instanties en sectoren tot de orde te roepen. Senden: “Het College voor de Rechten van de Mens heeft niet zo’n toezichthoudende en handhavende functie. Verder laat de overheid met een NEMA zien het probleem dat niet iedereen in de maatschappij mee kan doen serieus te nemen. Dat verzekert Nederland van een samenhangende aanpak van emancipatie en anti-discriminatie. Eentje die onafhankelijk is van de zittende regering. Tot slot zien wij dat bedrijven en instanties een prikkel nodig hebben om discriminatie actief te bestrijden. Nu hebben ze daar niet direct voordeel van. Die prikkel moet dus ergens anders vandaan komen, wat ons betreft bij de NEMA.”
Toegewijde toezichthouder nodig
Een extra toezichthouder oprichten, dat lijkt wel een grote stap. Kan deze verantwoordelijkheid niet onder één van de bestaande autoriteiten vallen of onder hen verdeeld worden? Nee, vindt Senden. “Dan ontstaat het risico dat toezichthouders te midden van alle toezichtthema’s te weinig aandacht hebben voor dit onderwerp. Of dat het toezicht alleen maar neerkomt op een afvinklijstje. Oftewel, dat bedrijven simpelweg rapporteren, maar niet daadwerkelijk aan de eisen voldoen. Liever zien wij dat áls er toezicht komt, dat gelijk grondig gebeurt doordat het onder één toezichthouder valt die zich volledig richt op emancipatie en anti-discriminatie. Zo’n autoriteit heeft de tijd en ruimte om mee te denken met bedrijven hoe zij de naleving kunnen organiseren. En ze kunnen organisaties er vervolgens ook op aanspreken en zonodig handhaven.”
Momentum voor emancipatie
Hoe groot schat Senden de kans in dat zo’n autoriteit er komt? “Had je het me drie weken geleden gevraagd, dan had ik gezegd: niet zo groot onder deze liberale regering. Maar nu de druk vanuit de samenleving toeneemt en ook Rutte publiekelijk racisme en ongelijkheid als een structureel probleem heeft erkend, is een belangrijke stap gezet. Wij willen met ons manifest bewustzijn creëren. We willen mensen ervan bewustmaken dat hoe we onze maatschappij organiseren, niet in lijn is met onze ideeën over gelijkheid. De protesten tegen racisme doen dit nu ook. Wij voegen daaraan toe: voor veel andere publieke belangen zoals consumentenbescherming en de bescherming van privacy hebben we wél een toezichthoudende en handhavende autoriteit. Waarom dan niet voor emancipatie en de bestrijding van discriminatie? Dit zijn zaken die we zo belangrijk vinden dat we ze verankerd hebben in het eerste artikel van onze grondwet. Die moet je ook pro-actief willen beschermen.”
Senden en collega’s pleiten juist nu voor een NEMA omdat ze er een momentum voor zien.
Senden en collega’s pleiten juist nu voor een NEMA, omdat ze er een momentum voor zien. “Door de MeToo-beweging van de afgelopen jaren is er meer aandacht voor gendergelijkheid. En voor discriminatie van de lgbtqi-groep. Ook zaken van het College voor de Rechten van de Mens laten zien dat er een nieuwe moraal ontstaat. Over wat we samen wel en niet toestaan. Zoals de zaak over het prijsverschil bij kappers voor mannen en vrouwen. Waarom betaalt een vrouw met een kort kapsel meer dan een man? Daar ligt een onuitgesproken vooroordeel aan ten grondslag over wat vrouwen belangrijk vinden en wat ze bereid zijn daarvoor te betalen. Met dit soort rechtszaken wordt dat bespreekbaar. En de recente demonstraties laten al helemaal zien dat we er als maatschappij klaar voor zijn om niet alleen over non-discriminatie, gelijke kansen en gelijke behandeling te praten, maar dat mensen ook meer daadkracht willen zien ter bescherming ervan. Laten we daarom ook nu de discussie over een NEMA starten.”
