Steeds meer Nederlanders wagen zich aan magneetvissen. Wat halen ze boven? Vooral roestig metaal, maar ook explosieven uit de oorlog én ander kostbaar erfgoed. Potentieel gevaarlijk, maar ook strafbaar, want erfgoed mag je niet opvissen. Toch staan gemeenten en politiek vaak letterlijk aan de kant, omdat ze vaak niet weten wanneer ze mogen handhaven. Door gemeenten en magneetvissers beter te informeren, hoopt de Inspectie Overheidsinformatie en Erfgoed (IOE) magneetvissen in te dammen.
Wie in een grote stad woont, zal het vast zijn opgevallen dat er steeds vaker hoopjes verroest staal langs de grachten liggen. Het is het werk van magneetvissers, mensen die een magneet in het water gooien en hopen op een mooie metalen vangst. Magneetvissen heeft een positief imago, onder meer omdat bekende vloggers als Enzo Knol het ook doen. Tegelijkertijd verschijnen er steeds vaker berichten in de media dat de Explosieven Opruimingsdienst moet uitrukken vanwege opgeviste explosieven. Vaak overblijfselen uit de Tweede Wereldoorlog. Onze wateren liggen er vol mee. Daar komt nog bij dat veel mensen niet weten dat de meeste voorwerpen die in ons water liggen niet opgevist mogen worden, omdat ze tot erfgoed gerekend worden. Hier komt de IOE in het spel.
Waardevol en kostbaar
Inspecteur archeologie Mieke Hissel deed recent onderzoek naar metaaldetectie en stuitte daarbij toevallig ook op de vele berichten over magneetvissen: “Je ziet dat het massaal plaatsvindt, terwijl de Erfgoedwet het in veel gevallen verbiedt. Met magneetvissen kan namelijk makkelijk erfgoed boven water worden gehaald. En erfgoed op de waterbodem mag niet verplaatst of meegenomen worden. Want de zogenaamde ‘gesloten context’ van dit erfgoed maakt het bijzonder. Archeologische vondsten onder water kunnen veel waardevolle informatie over het verleden bevatten en daarom worden ze zoveel mogelijk ter plaatse bewaard, op de waterbodem dus. Eventueel toekomstig onderzoek door archeologische duikers kan dan nog veel kennis opleveren.”
“Je mag wel met een magneet naar spullen vissen, zolang het geen archeologische vondsten zijn. Maar of je een archeologisch voorwerp ophaalt, weet je natuurlijk nooit van tevoren.”
Toch moet Hissel iets nuanceren wat wel en niet mag bij magneetvissen: “Je mág met een magneet naar spullen vissen. Zolang het maar geen archeologische voorwerpen zijn. Het probleem is echter dat je van tevoren natuurlijk nooit weet wàt je boven water haalt. Maar als je magneetvist in bijvoorbeeld een zestiende-eeuwse gracht, zul je bijna zeker oude voorwerpen opvissen. Wij raden mensen dus ook af om op dat soort plekken een magneet in het water te gooien.”
Onbekend en gevaarlijk
In juli van dit jaar bracht de inspectie bovenstaande regels over magneetvissen in een nieuwbericht naar buiten. De Erfgoedwet – en daarmee het verbod op magneetvissen – geldt al veel langer. Waarom nu de aandacht van de IOE? “Omdat de populariteit van magneetvissen toeneemt”, legt Hissel uit. “Berichten over het mogelijke gevaar van magneetvissen houden mensen tot op heden kennelijk onvoldoende tegen. Een beetje visser zal vroeg of laat een explosief of wapens uit de oorlog opvissen. Daarnaast blijken de meeste gemeenten en politie zich er vaak niet van bewust te zijn dat magneetvissen volgens de Erfgoedwet al niet mag. Daar wilden we als inspectie wat aan veranderen.”
Verbod en bewustwording
Om Nederlanders en het Nederlands erfgoed te beschermen, gebruikt de inspectie hierbij haar eerste handhavingsmiddel: bewustwording creëren. “De eerste zet was ons nieuwsbericht, dat ook redelijk goed is opgepakt door de media”, vertelt Hissel. “De volgende is een rondgang langs gemeenten om hen duidelijk te maken dat ze wel degelijk kunnen handhaven. En dat ze daarbij de Erfgoedwet achter zich hebben. Het zou ook goed zijn als boa’s die veel rondlopen in de stad en natuur weten dat ze magneetvissers kunnen aanspreken, aanhouden en overdragen aan de politie. We gaan gemeenten aanraden om boa’s hierover goed te informeren.”
“Een aantal websites van hobbyisten verspreidt verkeerde informatie, wij willen de makers van die sites bewustmaken van de regels.”
Er zijn ook gemeenten die een algeheel verbod op magneetvissen in hun APV hebben opgenomen, zoals Vlaardingen en Amersfoort. Daar is het vissen met een magneet dus überhaupt niet toegestaan en wordt dit vanuit de APV gehandhaafd. Hissel: “Daar let handhaving als het goed is dus al extra op. Maar wij snappen ook dat de pakkans relatief laag is en dat handhaving op zich niet genoeg is. Het is nog steeds makkelijk om ongezien een magneet in het water te werpen. Daarom is het ook belangrijk dat vissers zélf de regels goed kennen.” Dus gaat de inspectie ook de makers van websites voor magneetvissers benaderen. “Een aantal websites van hobbyisten verspreidt verkeerde informatie over wat wel en niet mag op het gebied van magneetvissen. We willen de makers van die sites bewustmaken van de regels. Die kunnen zij dan ook weer verspreiden onder hun bezoekers.”
“Verwijs mensen naar plekken waar ze wél mogen magneetvissen. Dat zijn wateren waar geen archeologische vondsten verwacht worden, bijvoorbeeld een recentelijk aangelegd kanaal.”
Melden en veilig vissen
Maar vergroot de inspectie de risico’s niet door zo op de wet te hameren? Een veelgehoorde kritiek is namelijk dat wanneer mensen bang zijn voor een boete, ze het ook niet meer melden als ze iets gevaarlijks hebben opgevist. En bijvoorbeeld een opgeviste bom uit de Tweede Wereldoorlog teruggooien in plaats van de EOD te bellen. Hetzelfde geldt bij kostbare archeologische vondsten. Misschien worden die nu eerder achtergehouden dan gemeld en ingeleverd. Zodat die voorwerpen in een laatje eindigen, in plaats van in een museum. Hissel: “Daarmee staan we als inspectie natuurlijk voor een dilemma, net zoals mensen zelf. Wij gaan ervanuit dat mensen toch hun eigen en de algemene veiligheid voor laten gaan als ze moeten beslissen over een explosief. Als het gaat om kostbaar erfgoed, was het natuurlijk beter geweest als iemand het helemaal niet had opgevist zodat het in de originele context bewaard was gebleven. Vist iemand toch iets kostbaars op, dan hopen we natuurlijk dat hij het alsnog bij een museum aanlevert.” De inspectie heeft ook nog een tip voor boa’s. Hissel: “Verwijs mensen naar plekken waar ze wél mogen magneetvissen. In principe al het water dat nog niet zo oud is. Een relatief nieuw aangelegd kanaal bijvoorbeeld, waar geen archeologische vondsten te verwachten zijn.”
