Waarom houden bedrijven zich niet netjes aan de regels? Komt het door een gebrek aan kennis? Is het een principekwestie of denken ze dat ze toch niet gepakt worden? De drie Brabantse omgevingsdiensten zetten namens Provincie Noord-Brabant het InterventieKompas in om achter de antwoorden te komen. En om gewenst gedrag te stimuleren.
Zo nu en dan gaan ze de fout in, de Brabantse composteerbedrijven. Ze veroorzaken bijvoorbeeld geuroverlast of nemen producten in waarvoor ze geen vergunning hebben. Een tik op de vingers of waarschuwing is geen garantie dat zo’n bedrijf zich bij een volgende controle wél netjes aan de regels houdt, merken de omgevingsdiensten Brabant Noord (ODBN), Midden- en West-Brabant (OMWB), en Zuidoost-Brabant (ODZOB). “We controleren, constateren het niet-naleven en koppelen dat terug”, zegt senior adviseur handhaving Tom Ortmans van ODBN. “Maar daar blijft het bij. We doen onvoldoende om bedrijven te motiveren hun gedrag aan te passen. Terwijl dat wel een voorwaarde is voor duurzame verandering.”
Joël van Dorst, zijn collega bij OMWB, beaamt dat. “We willen ondernemers graag helpen. Daarom hebben we samen met de provincie besloten het InterventieKompas van het CCV toe te passen. In eerste instantie bij rioolwaterzuiveringsinstallaties en composteerbedrijven. We hebben het CCV ook gevraagd om de invoering van het gebruik van het kompas te begeleiden. Want we wilden het meteen goed doen en de werkwijze borgen in onze processen. We willen het InterventieKompas namelijk structureel toepassen bij het opstellen van toezichtplannen.”
Wat is het InterventieKompas?
Met het InterventieKompas van het CCV achterhaal je waarom een bepaalde groep zich niet (of juist wel) aan de regels houdt. Deze inzichten geven je de ‘knoppen om aan te draaien’ om het gewenste gedrag te stimuleren. Het InterventieKompas geeft je voorbeelden van (gedrags)interventies die je kunt gebruiken voor een passende aanpak.
Afwijken van de vergunning
Het InterventieKompas begint met een data-analyse: op welk gebied worden de meeste overtredingen gemaakt? Dat was niet met een simpele druk op de knop te achterhalen, zegt Van Dorst. “De drie omgevingsdiensten hebben elk hun eigen systeem voor vastlegging van data, er is geen eenduidige werkwijze. Het was behoorlijk wat werk om de juiste data boven water te krijgen. Maar het is gelukt.”
“Het was behoorlijk wat werk om de juiste data boven water te krijgen.”
Zo kwam aan het licht dat composteerbedrijven verreweg de meeste overtredingen maken op het gebied van grond- en afvalstoffen. Ortmans: “Ze zamelen bijvoorbeeld te veel in, de samenstelling van het afval klopt niet of de manier waarop ze het afval verwerken voldoet niet aan de eisen. Dat zorgt bijvoorbeeld voor geuroverlast en brengt risico’s met zich mee voor de volksgezondheid. Als er bijvoorbeeld zware metalen in het afval zitten, kunnen die na compostering in de voedselketen terechtkomen.”
Onbewust overtreden of naleven
Vervolgens vindt de doelgroepanalyse plaats: waarom houden de bedrijven zich niet aan de regels? “Hiervoor vul je een uitgebreide vragenlijst in”, aldus Van Dorst. “Ontbreekt het aan kennis over de regel? Is de regel te moeilijk om na te leven? Zien ze de ernst van de overtreding niet in of denken ze dat ze toch niet gepakt worden?” Adviseurs en branchespecialisten van de omgevingsdiensten hebben de vragen gezamenlijk ingevuld. Ortmans: “Je kunt dit ook met de branche of bedrijven zelf doen. De verwachting is dat we dat in de toekomst ook gaan doen. Om vertrouwd te raken met het instrument hebben we het deze eerste keer intern gehouden. We hebben genoeg kennis en kunde in huis over de bedrijven en kunnen ons goed in de doelgroep verplaatsen.”
Uit de naleef- en doelgroepanalyses rolt een rapport met een overzicht van de overtredingen. Van Dorst: “Verreweg de meeste composteerbedrijven blijken ‘onbewuste overtreders’ te zijn. Ze overtreden de regels dus zonder het te weten. Aan de andere kant is er ook een grote groep ‘onbewuste nalevers’. Zij houden zich dus wel netjes aan de regels, maar ook in dit geval per ongeluk.”
Interventies kiezen
Zowel nalevers als overtreders hebben dus een gebrek aan kennis, stelt Ortmans. “Dat is natuurlijk hartstikke interessant om te weten. Als we het kennisniveau verbeteren, kunnen we het aantal overtredingen verlagen en uitgebreide controles verminderen. Misschien kan dat al door bijvoorbeeld een eenvoudige folder te ontwikkelen met normen en voorwaarden. Met het InterventieKompas ga je dan aan de voorkant gedrag veranderen.”
“Ik verwacht dat we bedrijven hiermee écht vooruit gaan helpen.”
Het rapport geeft ook aanbevelingen voor interventies. Welke interventies de omgevingsdiensten exact gaan doorvoeren bij de composteerbedrijven – en bij de rioolzuiveringsinstallaties waarvoor het InterventieKompas ook gebruikt is – moet de komende tijd duidelijk worden. Van Dorst: “Na de zomer nemen we daar beslissingen over. De gekozen interventies verwerken we in de brancheaanpak voor volgend jaar. Ik verwacht dat we bedrijven hiermee écht vooruit gaan helpen.”
Ondersteuning van het CCV
Het CCV begeleidde de inzet van het InterventieKompas door de omgevingsdiensten. Dit begon met een zogeheten startcollege, waarin zo’n veertig medewerkers uitleg kregen over menselijk gedrag en waarom mensen niet altijd doen wat rationeel logisch is. Ortmans: “Het ging om adviseurs, teamleiders en managers. Doel was ook om zo draagvlak te creëren voor de andere manier van werken.”
“We gaan het InterventieKompas integreren in onze reguliere werkwijze.”
Dit voorjaar volgde een training on the job bij zo’n tien omgevingsdienstadviseurs binnen de branches composteerbedrijven en rioolzuiveringsinstallaties. “Zij zijn in vijf dagdelen door het CCV begeleid om het InterventieKompas in de praktijk te gebruiken. Zij zijn nu bovendien toegerust om andere adviseurs te helpen bij het toepassen van het InterventieKompas. Want we gaan het InterventieKompas integreren in onze reguliere werkwijze.”
Goede data
Ortmans en Van Dorst zijn blij met het InterventieKompas. Ze verwachten dat ze het gedrag van bedrijven hiermee positief kunnen beïnvloeden, zodat er minder overtredingen plaatsvinden. “Een vermindering met zo’n 40 tot 60 procent op het thema grond- en afvalstoffen lijkt reëel.” De heren hebben ook een tip voor andere omgevingsdiensten die met het InterventieKompas aan de slag willen. “Voor de naleef- en doelgroepanalyses is het belangrijk om goede data te hebben. Wij werken nu aan een uniforme vastlegging en overzichtelijke dashboards voor de drie omgevingsdiensten. Dat voorkomt veel uitzoekwerk.”
