Recht onder onze ogen vinden ze plaats: illegale activiteiten op legale plekken. Dit wordt in Breda sinds juni vorig jaar extra hard aangepakt door vier ondermijningsboa’s. Door grondige voorbereiding, zeer goede kennis van het bestuurlijk recht en slimme samenwerking met ketenpartners zitten zij criminelen op de hielen. Dit is ook in andere gemeenten niet onopgemerkt gebleven. Hoe pakken ze het in Breda precies aan?
Wat is ondermijning ook alweer?
Criminelen die voor illegale activiteiten gebruikmaken van legale bedrijven en diensten. Hierdoor raken boven- en onderwereld vermengd. Het effect is dat normen vervagen en het gevoel van veiligheid en leefbaarheid afneemt.
De gemeente Breda was klaar om zélf proactiever ondermijning aan te pakken. “Wij gingen altijd met partners mee. Meestal met de politie, maar ook met toezichthouders als de NVWA, Douane of Belastingdienst”, vertelt Robert Segers. Hij is als teammanager handhaving en wijkveiligheid vanuit de gemeente betrokken bij de ondermijningsboa’s. “We vonden dat die aanpak van ondermijnende activiteiten gerichter kon en besloten zelf de lead te nemen.” Kas Donkers denkt als stadsmarinier ondermijning vanuit de gemeente mee over de strategie van de ondermijningsboa’s. “Robert en ik hebben twee werelden bij elkaar gebracht: hij leverde de mensen, ik de financiën. Zo konden we samen heel snel in actie komen.”
Boa’s lopen voorop
De vier toegewijde ondermijningsboa’s van Breda zijn sinds juni 2021 actief. Zij gaan af op signalen die ze krijgen van collega-boa’s, de politie of andere ketenpartners. Daarin schuilt al een klein voordeel: ze weten door hun specialisatie goed wat ze moeten doen en waar ze op moeten letten als ze een melding onderzoeken. Maar wat hen echt bijzonder maakt, is dat ze zij het voortouw nemen in de jacht op ondermijning. Politie en andere inspecties gaan met hén mee en niet meer andersom.
Wat de ondermijningsboa’s écht bijzonder maakt, is dat ze op projectbasis het voortouw nemen in de jacht op ondermijning.
Bestuursrecht als wapen
Een ander groot voordeel van de ondermijningsboa’s is de kracht die in het bestuursrecht schuilt. Waar de politie niet zomaar zonder verdenking een inval mag doen, zijn de bevoegdheden van een boa ruimer. Een van de ondermijningsboa’s vertelt: “Door onze toezichthoudende rol hebben we veel opties. Wij mogen bijvoorbeeld vanuit de Alcoholwet kastjes openen. Of met een steelcamera in garageboxen kijken. De politie werkt graag met ons samen, zodat we onze bevoegdheden van het bestuursrecht optimaal kunnen benutten om ondermijnende activiteiten aan te pakken.”
Data als belangrijkste bron
Om hun effect te vergroten, gaan de boa’s op projectbasis achter ondermijning aan. Dat betekent dat ze voor langere tijd een specifieke sector intensief inspecteren. Donkers en zijn team nemen elke week de signalen en projecten door om te kijken waar ze op inzetten. Om te voorkomen dat mensen overlopen in hun werk en om focus te leggen op bepaalde thema’s. “Signalen en data geven inzicht in waar we veel ondermijning zullen aantreffen. Hierbij krijgen we hulp van ons Veiligheidsinformatieknooppunt, zij analyseren op welke plekken de grootste veiligheidsrisico’s zijn”, vertelt Donkers. “We stelden zo onder andere vast dat er veel ondermijnende activiteiten plaatsvinden in shisha lounges.”
“Signalen en data geven inzicht in waar we veel ondermijning zullen aantreffen.”
De aanpak van de boa’s is vervolgens heel gestructureerd. Met ketenpartners overleggen ze waar ze bij een inspectie op moeten letten – van ontbrekende brandblussers tot alcoholverkoop zonder vergunning. “We weten van tevoren precies waar we naar op zoek zijn en kunnen dus heel gericht kijken”, vertelt de ondermijningsboa die we spreken. “Bovendien hebben we uitgebreid met onze juristen overlegd wat we in ieder geval moeten vastleggen om tot een waarschuwing, last onder dwangsom of eventuele pandsluiting te komen. Zo lopen we geen belangrijke signalen of situaties mis.”
Jagen op overtredingen
Hoe gaat dat in de praktijk? Na de grondige voorbereiding gaan twee boa’s met betrokken ketenpartners op inspectie. In het geval van de shisha lounges waren dat de NVWA (wordt er binnen met alleen toegestane tabak gerookt?), het UWV (is alles in de haak met medewerkers?), de Douane (worden de accijnzen betaald?), de Belastingdienst (kloppen de boeken?) en de politie (zijn er illegale activiteiten of spullen?). Ook de sociale recherche van de gemeente ging mee om te controleren op uitkeringsfraude.
“Ondermijning kan op elke hoek van de straat plaatsvinden, dat gestructureerd bestrijden maakt je stad meteen leefbaarder en veiliger.”
“We troffen in veel lounges voorwerpen aan die op criminele activiteiten en dus ondermijning duiden, zoals kogelwerende vesten en GPS-trackers. Ook veel bezoekers op deze locaties hadden een criminele achtergrond”, vertelt de ondermijningsboa. “Door de lounges te controleren, te hercontroleren én bij overtredingen te sluiten, maken we dit soort plekken van samenkomst onaantrekkelijk voor criminelen.”
Criminelen op de hielen
De ondermijningsboa’s in Breda zijn een succes. Zo zijn shisha lounges veel minder in trek onder criminelen. “We zien in onze data dan ook een verplaatsing van ondermijnende activiteiten”, vertelt Segers. “Waarheen precies kan ik niet vertellen, want dat zijn de plekken waar we onze volgende inspecties gaan uitvoeren. Zo blijf je het criminelen moeilijk maken.”
Verder blijven de boa’s signalen opvolgen. “Dat levert ook veel successen op”, stelt Segers. “In het afgelopen jaar hebben we zo onder andere illegale huisvesting van migranten opgespoord, maar ook illegale prostitutie, amfetamine en drugsdumpingen. Wij blijven dus zowel losse signalen opvolgen als ondermijning op projectbasis aanpakken. Want we merken meer dan ooit: ondermijning kan op elke hoek van de straat plaatsvinden. Dit gestructureerd bestrijden, maakt je stad leefbaarder en veiliger.”
Tips voor andere gemeenten
Robert Segers en Kas Donkers sommen op hoe ondermijningsboa’s ook in andere gemeenten het verschil kunnen maken in de aanpak van ondermijnende criminaliteit.
- Kies voor speciale ondermijningsboa’s
“Zij weten waar ze op moeten letten bij een inspectie en kunnen zich echt specialiseren. Zo volgden onze ondermijningsboa’s onder andere een opleiding Integrale aanpak ondermijning van de Taskforce-RIEC Brabant-Zeeland. Die kennis helpt bij de strategische aanpak van controles.” - Focus op specifieke projecten
“Controles op specifieke plekken zorgen ervoor dat het criminelen heet onder de voeten wordt. De kunst is om ze dan te blijven hercontroleren. Zo houd je die plekken onaantrekkelijk voor ondermijning. Bovendien wil je dan ook op basis van je data de plekken gaan controleren waar criminelen naar uitwijken.” - Zorg voor korte lijntjes met ketenpartners
“Wij hadden altijd al goed contact met de politie. Als een inspectie anders loopt dan verwacht, hebben we hen via de portofoon meteen onder de knop. Daarnaast is het belangrijk om goed te communiceren met ketenpartners. In het begin zal er namelijk weerstand zijn, omdat zij niet gewend zijn dat de gemeente in de lead is.” - Communiceer ook intern duidelijk
“Het is belangrijk dat intern de neuzen dezelfde kant op staan. Bestuurders, juristen, onze sociale rechercheurs, bouwkundigen en specialisten die zich bezighouden met de Basisregistratie Personen. Iedereen moet in dezelfde trein zitten. Anders kun je de inspecties niet doeltreffend uitvoeren.” - Voorbereiding, voorbereiding, voorbereiding
“Denk in scenario’s om de inspecties voor te bereiden. Dan neem je niet alleen de juiste ketenpartners mee, maar zorg je ook dat je de juiste informatie ophaalt om consequenties aan je inspectie te verbinden. Zoals een pandsluiting. En, ook zeer belangrijk: dan ben je voorbereid op risico’s als de aanwezigheid van vuurwapengevaarlijke criminelen.”
