Een gadget, voedingssupplement of kledingstuk. Je hebt ze met een paar muisklikken in huis. Of ze nu van de winkel om de hoek komen of helemaal uit China of de Verenigde Staten. Het immense – en wereldwijde – online aanbod aan producten maakt toezichthouden op de veiligheid ervan een lastige klus. De Nederlandse Voedsel- en Warenautoriteit (NVWA) zet daarom verschillende instrumenten in om onveilige producten te weren van de Nederlandse markt.
Vrijwel alles is te koop vanaf je luie stoel. Handig natuurlijk, maar er schuilt ook een gevaar in. Is het product dat je koopt namelijk wel veilig? Het online aanbod is zó groot, dat niet op alle producten toezicht kan worden gehouden. Bovendien kan alleen handhavend worden opgetreden tegen Europese aanbieders van producten, waardoor aanbieders van buiten de Europese Unie (EU) vrij spel hebben. De aankopen bij deze laatste groep aanbieders neemt snel toe.
“Twijfelen ze of een product voldoet aan de wet- en regelgeving, dan kunnen ze de proef op de som nemen door een monster bestellen.”
“De gebruikelijke manier van toezichthouden op de veiligheid van producten die online worden verkocht, is dat inspecteurs simpelweg het aanbod bekijken”, vertelt Martine Lohues, senior inspecteur en projectleider Toezicht op internethandel bij de NVWA. “Twijfelen ze of een product wel aan de wet- en regelgeving voldoet, dan kunnen ze de proef op de som nemen door een monster te bestellen. Waar nodig als mysteryshopper. Ze kunnen niet alles bekijken, daarom maken ze keuzes op basis van risicoanalyses. Ze bekijken de productgroepen en aanbieders waarbij de kans op een product dat niet voldoet aan wet- en regelgeving het grootst is.”
Schrapen en zoeken
Sinds enige tijd zet de NVWA een nieuwe tool in, waarmee zij een stuk sneller kan vaststellen waar op het wereldwijde web als onveilig beoordeelde producten worden aangeboden. Een speciale afdeling binnen de dienst houdt zich hiermee bezig. Deze afdeling laat zogenoemde webscrapers ontwikkelen waarmee zij het internet kunnen afstruinen op bepaalde aanbieders, producten of combinaties daarvan. “Met webscraping brengen we geautomatiseerd het online aanbod in kaart”, legt Lohues uit. “Dat is erg handig als we bijvoorbeeld willen weten of een product dat verboden is nog steeds online wordt aangeboden en wie daar achter zit.”
Marktplaatsen veilig houden
De NVWA werkt samen met partijen waarmee zij onveilige producten kan weren van de markt. Onlangs maakte de dienst afspraken met online marktplaatsen Bol.com en Marktplaats. “Mensen die online een aankoop doen, doen dat nu nog regelmatig via de website van een specifieke aanbieder”, vertelt Spencer Paul. Hij is coördinerend specialistisch inspecteur bij de NVWA. “Maar steeds vaker gaat dit via online marktplaatsen waarin verschillende aanbieders verzameld zijn. Hier ontmoeten honderdduizenden zoekende consumenten en tienduizenden aanbieders elkaar dagelijks. De marktplaatsen en wij hebben als gemeenschappelijk doel die marktplaatsen betrouwbaar te houden en combineren daarvoor onze kennis en vaardigheden. Ons voornemen is om zulke afspraken ook te maken met socialmedia-platforms.”
“NVWA-inspecteurs kunnen zonder tussenkomst van Marktplaats ‘foute’ advertenties verwijderen.”
Inspecteurs van de NVWA doorzoeken onder meer met webscrapers het aanbod van de marktplaatsen. Vinden ze onveilige producten, dan informeren zij de aanbieder daarover. Bij Marktplaats hebben de NVWA-inspecteurs zelfs een ‘superuser-account’. Daarmee kunnen zij zonder tussenkomst van Marktplaats ‘foute’ advertenties verwijderen. Ook zoekscripts helpen daarbij. Hiermee krijgt de inspecteur een melding zodra een advertentie wordt geplaatst die aan het zoekscript voldoet. “Het maken van goede zoekscripts luistert natuurlijk heel nauw”, legt Lohues uit. “Je wilt bijvoorbeeld een advertentie van een ‘ivoorkleurige trouwjurk’ niet weren, maar een advertentie voor verboden ivoor wel. Bijkomend positief effect is dat aanbieders op de marktplaatsen weten dat de NVWA meekijkt. Daar gaat een belangrijke preventieve werking vanuit.”
Marktplaats leert inspecteurs van de NVWA hoe zij het best zoekscripts kunnen maken. Zo helpt ze hen efficiënter te werken. Handig voor de inspecteurs, maar uiteindelijk ook voor Marktplaats zelf. Paul: “Als onze inspecteurs merken dat ze met een bepaald zoekscript veel ‘foute’ advertenties onderscheppen, dan bespreken we dat met Marktplaats. Zij kunnen dan besluiten het zoekscript vervolgens zelf te gaan hanteren. Daardoor wordt dat type advertenties voortaan direct automatisch verwijderd.”
Campagne voor bewustwording
Met deze samenwerkingsverbanden streeft de NVWA naar meer grip op de online handel. Daarnaast heeft ook de consument een belangrijke eigen verantwoordelijkheid. Het internet maakt het voor consumenten mogelijk om producten eenvoudig uit landen van buiten de EU te halen. En dat gebeurt steeds meer. Consumenten doen jaarlijks ongeveer honderd miljoen bestellingen bij webshops van buiten de EU. Het overgrote deel daarvan kan de toezichthouder niet controleren. “Dat is inderdaad een groot probleem”, geeft Martine Lohues toe. “Onze handen zijn helaas gebonden, omdat wij nauwelijks middelen en bevoegdheden hebben om toe te zien op aanbieders en producten van buiten de Unie. We doen wat we kunnen, maar de verantwoordelijkheid ligt voor een groot deel bij de consument zelf.”
“Mensen moeten zich realiseren dat winkelen op AliExpress niet hetzelfde is als hier in de winkelstraat.”
Consumenten zijn zich lang niet altijd bewust van deze verantwoordelijkheid en de gevaren van online shoppen buiten de Europese Unie. Daarom neemt de NVWA binnenkort samen met de Autoriteit Consument en Markt (ACM) deel aan een landelijke bewustwordingscampagne voor consumenten van het ministerie van Economische Zaken en Klimaat (EZK). Lohues: “Mensen moeten zich realiseren dat winkelen op AliExpress niet hetzelfde is als hier in de winkelstraat. Online ontbreekt regelmatig het toezicht. Op de veiligheid, maar ook op het gebied van consumentenrechten. De ACM wil in deze campagne namelijk ook benadrukken dat retourneren of je geld terugkrijgen lang niet altijd vanzelfsprekend is bij een niet-Europese webshop.” Daarnaast zet het ministerie van EZK zich in om ondermijning van de concurrentiepositie van Nederlandse bedrijven tegen te gaan. “Die voldoen namelijk wél aan alle wetten en regels, en dat kost geld. Met de campagne hopen we deze veelzijdige boodschap over te brengen, en zo de Nederlandse markt weer een stukje veiliger te maken.”
