Kennistafel: cultuur is bepalend voor reactie op overtreding norm
Welke verwachtingen bestaan er in verschillende culturen ten aanzien van een overheidsautoriteit? Hoe wordt er aangekeken tegen wettelijke normen, het overtreden van regels en het handelen van overheidsautoriteiten? Deze en andere vragen stonden centraal tijdens de Kennistafel ‘Interculturele verschillen en toezicht’ op 19 december 2017.
Robin Hood
Keynotespreker Eftychia Stamkou (Universiteit van Amsterdam - Faculteit Sociale en Gedragswetenschappen), zoomde in haar presentatie in op de vraag welke rol verschillende culturele aspecten spelen in de reacties op normovertredend gedrag. “Reacties op overtredingen hoeven zeker niet altijd negatief te zijn en te leiden tot morele verontwaardiging, afkeuring of woede”, maakte ze duidelijk. “Het kan ook zijn dat aan degene die een norm overtreedt juist macht of aanzien toegeschreven wordt. Zeker wanneer de normovertreder handelt in het belang van de groep. Robin Hood is daar een voorbeeld van. Maar ook het dragen van een afwijkende kleur stropdas kan statusverhogend werken.”Collectivisme en tightness
Stamkou deed in negentien verschillende landen, verspreid over de wereld, onderzoek naar de vraag of en hoe de reacties op normovertredingen samenhangen met de mate van collectivisme en ‘tightness’ binnen een cultuur. “Collectivisme heeft vooral te maken met het streven naar groepsharmonie en het bij elkaar houden van de groep. Je ziet dat veel in Aziatische landen. Daartegenover staat een individualistische cultuur waarin mensen autonoom willen zijn en er – los van de groep – hun eigen normen en waarden op na willen houden.” Tightness – de andere culturele dimensie die Stamkou in haar onderzoek betrok - is een concept dat beschrijft hoe belangrijk regels zijn. “Daarbij gaat het niet alleen om hoe strikt de regels zijn, maar ook om de hoeveelheid ervan. In landen met een cultuur die je zou kunnen typeren als ‘tight’, zoals Japan en Pakistan, wordt groot belang gehecht aan sociale orde. Er zijn veel regels en op afwijkingen daarvan kunnen flinke straffen staan. ‘Looseness’ is de tegenhanger van tightness; er is wel degelijk sprake van regels, maar als je die overtreedt, kom je er vaak gemakkelijk mee weg.”Leiders en regels
Stamkou onderzocht ook of mensen bereid zijn een normovertreder in een leiderschapsrol te steunen. De onderzoeksresultaten tonen aan dat in een samenleving met een collectivistische cultuur personen die normen volgen als machtiger worden gezien dan de overtreders. Stamkou: “In een individualistische samenleving is dit juist omgekeerd. Hier worden personen die een norm overtreden juist als machtiger gezien dan de normvolgers. Binnen individualistische culturen is de morele verontwaardiging ook minder groot bij het overtreden van een norm dan in een collectivistische cultuur. De mate van tightness (en looseness) heeft nauwelijks invloed op het toeschrijven van macht. En als het gaat om de steun voor een leider neemt deze zowel bij ‘tight’ als bij ‘loose’ af bij normovertredingen. Mensen zien liever iemand die zich aan de regels houdt als leider.”In een individualistische samenleving worden normovertreders als machtiger gezien dan de normvolgers.
Culturele dimensies
Gert Jan Hofstede (WUR, faculteit Toegepaste Informatiekunde) trakteerde de aanwezigen op een vrij breed ingestoken benadering van culturele verschillen. In zijn betoog stond het begrip ‘moral circle’ centraal. Binnen een moral circle vallen de personen met wie we een morele relatie hebben. “Als iemand buiten onze moral circle valt, dan hebben we in feite niets met die persoon te maken. We kunnen die persoon dan puur instrumenteel bejegenen, dus zonder dat we daar – in morele zin – warm of koud van worden. We hebben immers geen enkele emotionele band met hem of haar.”Vrij laten of duidelijk zijn?
Het lidmaatschap van een moral circle brengt rechten en plichten met zich mee. Hofstede: “Het is heel belangrijk om mensen die uit een andere cultuur naar Nederland komen daar duidelijkheid over te bieden. En dat is nou typisch iets wat we niet fijn vinden in Nederland. Wij willen mensen graag vrij laten, maar nieuwkomers kunnen daar vaak helemaal niet mee uit de voeten. Die willen weten waar ze aan toe zijn. En wil je echt bruggen slaan, dan zul je eerst toegang moeten krijgen tot iemands moral circle, of iemand binnen jouw moral circle krijgen. Dan kun je echt met elkaar in gesprek.”"Door oog te hebben voor de Chinese cultuur bereiken onze inspecties meer dan we voor mogelijk hielden."