Wat gebeurt er als inspecteurs bedrijven bezoeken zonder te handhaven? Gaan bedrijven dan alsnog aan de slag met arbeidsveiligheid? Ja, concludeert de Nederlandse Arbeidsinspectie (NLA). Voor hun Monitor Arbo in Bedrijf bezoekt de inspectie bedrijven om ontwikkelingen en risico’s in kaart te brengen rondom gezond en veilig werken. Ruim een derde van de bedrijven voert daarna uit zichzelf verbeteringen door. Onderzoekers Yvette van Osch en Elena Ketting leggen uit hoe dat zit.
Dat bedrijven na een monitorbezoek toch verbeteringen doorvoeren, riep bij de Arbeidsinspectie een belangrijke vraag op: welk effect hebben onze inspanningen? “Effect in beeld brengen wordt steeds belangrijker”, vertelt Yvette van Osch, senior onderzoeker. “We willen onze aanpak en handhaving goed afstemmen op de houding en het gedrag van bedrijven. Van de werkgevers die regels overtreden en die we voor de monitor Arbo in bedrijf hebben bezocht, overtreedt ongeveer 10 procent bewust de regels. Uit onderzoek weten we dat boetes voor die groep effectief zijn. De overige 90 procent weet niet dat ze in overtreding zijn, of kunnen zich om andere redenen niet aan de regels houden. Daar kunnen andere interventies zoals voorlichting effectiever zijn.”
Monitoren zonder handhaven
De Arbeidsinspectie werkt risicogericht en voert veelal onaangekondigd inspecties uit. Zo zorgt de inspectie ervoor dat bedrijven de arbeidsomstandighedenwetgeving naleven. Tegelijkertijd brengt de inspectie met een willekeurige steekproef van bedrijven binnen de Monitor Arbo in Bedrijf elke twee jaar in kaart in hoeverre Nederlandse bedrijven de Arbowet naleven. “Onze inspecteurs bezoeken daarvoor 2.000 bedrijven en kijken naar alle aspecten van de Arbowet. Hebben de bedrijven de risico’s op de werkvloer geïnventariseerd? Geven ze voldoende voorlichting over risico’s? Nemen ze maatregelen zodat werknemers gezond en veilig kunnen werken? Op die data baseren we deels onze risicogerichte aanpak. Ook krijgen we hierdoor zicht op ontwikkelingen en trends rondom arbeidsomstandigheden op de Nederlandse werkvloer.”
“Bij monitorbezoeken ligt de nadruk op het gesprek.”
Bij die monitorbezoeken ligt de nadruk op het open gesprek. Er wordt daarom niet gehandhaafd, tenzij inspecteurs ernstige risico’s vaststellen. Ketting: “De monitorbezoeken zijn niet bedoeld als interventie, maar we zien wel dat sommige bedrijven daarna verbeteringen doorvoeren. Inspecteurs gaan bij zo’n bezoek namelijk in gesprek met werkgevers over overtredingen die ze zien. Ook benoemen ze dat sommige overtredingen bij een reguliere inspectie een boete opleveren. Bijvoorbeeld als de werkgever niet heeft geïnventariseerd of er een risico speelt en welke maatregelen nodig zijn om het risico te beheersen. We konden het effect van deze bezoeken op naleving alleen nog niet hardmaken. Daarom besloten we daar onderzoek naar te doen.”
Lees ook:
Relevante artikelen
Effectief informeren
Dat effect van die monitorbezoeken is nu voor het eerst onderzocht en aangetoond. De Arbeidsinspectie keek in het onderzoek naar een aantal schriftelijke verplichtingen vanuit de Arbowet. Ketting: “Hebben bedrijven een Risico-Inventarisatie en Evaluatie (RI&E), een plan van aanpak en een basiscontract met een arbodienstverlener? En dragen deze documenten ook bij aan gezond en veilig werk in de praktijk? In het onderzoek vergeleken we bedrijven die eerder een boete kregen omdat ze een van deze zaken niet op orde hadden, met bedrijven waar inspecteurs tijdens een monitorbezoek constateerden dat er iets miste. Vervolgens bezochten inspecteurs deze bedrijven opnieuw om te kijken of de situatie veranderd was.”
“Het is goed nieuws dat alleen informeren ook effect heeft.”
De resultaten waren positief. Van Osch: “Na een monitorbezoek had zo’n 35 procent van de bedrijven alsnog een RI&E of plan van aanpak opgesteld. 60 procent had inmiddels een basiscontract met een arbodienstverlener afgesloten. Bij de bedrijven met boetes lag dat percentage weliswaar hoger – rond de 70 tot 75 procent – maar het feit dat informeren zónder sanctie al zo’n groot effect heeft, vonden we goed nieuws.”
Er zijn nog maar weinig studies gedaan die informerende en sanctionerende interventies direct met elkaar vergelijken, vertelt Van Osch. “Sowieso is onderzoek naar de effecten van toezicht lastig. Daarom werkten we al langer samen met zes andere inspecties aan een Wegwijzer Effectonderzoek, waarin we methodologische en organisatorische barrières benoemen en hoe je die het hoofd kunt bieden.”
Meerwaarde van de monitor
Hoe komt het dat een deel van de bedrijven na een monitorbezoek gaat naleven? Daar hebben de onderzoekers wel ideeën over. Ketting: “Een monitorbezoek vergroot het bewustzijn en de kennis van bedrijven over arbeidsomstandigheden. Zo’n bezoek kan ook normstellend werken. Inspecteurs zeggen: dit is wat wij verwachten, dit moet je op orde hebben. Dat zet bedrijven aan het denken. Bovendien kan de mededeling dat er bij een echte inspectie een boete volgt, een afschrikwekkend effect hebben. Daardoor ondernemen bedrijven eerder actie.”
“Grijp elk moment aan om met werkgevers in gesprek te gaan.”
Ketting en Van Osch maken ook kanttekeningen. “We onderzochten alleen het effect van monitorbezoeken op het wel of niet nakomen van administratieve verplichtingen voor arbozorg”, zegt Van Osch. “En het effect van een bezoek kan per type overtreding anders zijn.”
Elk contact telt
Wat kunnen andere toezichthouders hiervan leren? Van Osch is daar helder over: “Grijp als inspectie elk contactmoment met ondertoezichtstaanden aan om in gesprek te gaan over regels en normen. Leg uit waarom die er zijn en hoe zij eraan kunnen voldoen. De inspecteur kan op dat moment duiden welke risico’s er op de werkvloer zijn en in gesprek gaan over verbeteringen. Zo kun je zonder te handhaven ook effect bereiken.”
Meer weten?
Het volledige rapport van het onderzoek naar de effecten van monitorbezoeken op de naleving van de Arbowet vind je op de website van de Nederlandse Arbeidsinspectie.
