Hoe vaker je te hard rijdt, hoe hoger je boete. Naar de haalbaarheid van zo’n progressief boetestelsel deed het ministerie van Justitie en Veiligheid onlangs onderzoek. Maar voorlopig ziet het nog te veel beren op de weg. Peter van der Knaap breekt in deze gastcolumn een lans voor dit stelsel.
Iedere belastingplichtige krijgt de aandacht die hij met zijn handelen oproept, vindt men bij de Belastingdienst. Het is wat poëtisch, maar drukt goed uit waar het om gaat bij toezicht en handhaving: overtreders aanpakken – en dan vooral de notoire. Wie vaak over de schreef gaat, krijgt te maken met extra toezicht en handhaving. Wat mij betreft zou voor verkeershandhaving een vergelijkbaar motto moeten gelden: iedere weggebruiker krijgt de aandacht die hij door zijn handelen oproept.
Veelplegers en ellende
Dat kan met een progressief boetestelsel, waarin rekening wordt gehouden met de ernst van de overtreding én de mate van herhaling. Hoe ernstiger en veelvuldiger een weggebruiker de fout in gaat, hoe hoger de boete. Voor een deel is zo’n stelsel niet nieuw. Als het gaat om de ernst van een overtreding kennen we al een progressief boetestelsel: naarmate een automobilist de snelheidslimiet meer overschrijdt, stijgt het boetebedrag. Maar voor het veelvuldig overschrijden van de snelheidslimiet tot 40 km/uur op snelwegen bestaat dit nog niet. Een gemiste kans, want juist verkeersrecidivisten veroorzaken veel ellende. Uit onderzoek van de Stichting Wetenschappelijk Onderzoek Verkeersveiligheid (SWOV) blijkt weliswaar dat maar 1,3% van alle bekeurde voertuigen vijf of meer bekeuringen per jaar krijgt, maar juist díe voertuigen zijn bij meer dan 20% van het totale aantal ongevallen betrokken.
“Veelplegers zorgen voor onevenredig veel ellende. Daarom is het gek dat het boetebedrag voor de eerste overtreding even hoog is als bij de dertigste.”
Veelplegers zorgen dus voor onevenredig veel ellende. Daarom is het gek dat het boetebedrag voor de eerste overtreding even hoog is als bij de dertigste. Bovendien verbetert een progressief boetestelsel de verkeersveiligheid flink, berekende SWOV in 2017. We voorkomen er jaarlijks liefst dertig doden en vierhonderd ernstig gewonden mee. Ook dalen de kosten van verkeersongevallen – momenteel 14 miljard euro per jaar – met zo’n 300 miljoen euro.
De politiek aan zet
Interessante cijfers voor de politiek, zou je zeggen. Zeker nu het aantal verkeersdoden weer stijgt. In het regeerakkoord van 2017 wordt verkeersveiligheid dan ook als nationale prioriteit aangemerkt. “Notoire verkeersovertreders worden harder aangepakt. Het boetesysteem wordt gewijzigd, zodat voor overtredingen met veel gevaarzetting of herhaalde overtredingen de boetes worden verhoogd en de boetes voor kleine overtredingen kunnen worden verlaagd.”
Haalbaar, uitvoerbaar en handhaafbaar?
Helaas lijkt invoering van een progressief boetestelsel voor frequente verkeersovertreders nog ver weg. De laatste Kamerbrief van het ministerie van Justitie en Veiligheid hierover dateert uit 2018. In die brief staat dat het Openbaar Ministerie (OM) en Centraal Justitieel Incassobureau (CJIB) bezwaren hebben, omdat het de neutraliteit en effectiviteit van de Wet administratiefrechtelijke handhaving verkeersvoorschriften (Wahv) zou aantasten. Die wet is volgens de minister namelijk juist bedoeld om verkeersovertredingen “waarvan het plegen als zodanig geen ernstige morele blaam op de overtreder werpt” efficiënt af te kunnen doen.
“De minister stelt dat een progressief boetestelsel tot overbelasting bij het OM en de rechtspraak kan leiden.”
Ook stelt de minister dat een progressief boetestelsel tot overbelasting bij het OM en de rechtspraak kan leiden, omdat de kentekenhouder en bestuurder verschillend kunnen zijn. Daarnaast kost het benodigde nieuwe ICT-systeem volgens het OM en CJIB “enkele tientallen miljoenen euro’s” en kan implementatie ervan enkele jaren duren. Bovendien moet de politie ook haar systemen aanpassen, wat nog eens “enkele honderdduizenden euro’s” kost. Tot slot schrijft de minister in zijn Kamerbrief: “Van belang bij de eventuele kosten is dat er geen financiële middelen in het regeerakkoord zijn opgenomen ter uitvoering van de genoemde passage.”
Effectiviteit versus efficiëntie
Al met al komt het erop neer dat de toets op uitvoerbaarheid, haalbaarheid en handhaafbaarheid voorlopig negatief uitvalt. Het huidige systeem – met alle beperkingen van kentekens versus bestuurders – blijft bestaan, want de efficiëntie mag niet afnemen, zelfs niet als de effectiviteit toeneemt. Generale efficiëntie gaat vóór specifiek optreden tegen notoire overtreders, die eigenlijk helemaal geen overtreders meer zijn, maar veelplegers.
Goed voorbeeld doet goed volgen
Een progressief boetesysteem voor frequente verkeersovertreders helpt slachtoffers voorkomen, is rechtvaardig en kan rekenen op maatschappelijk draagvlak. Wie tientallen keren per jaar wordt betrapt op te hard rijden, treft in mijn ogen wel degelijk meer blaam dan bij wie dat een enkele keer gebeurt. Het zijn twee verschillende situaties. Die verdienen dus ook twee verschillende reacties van de overheid. Naar voorbeeld van de Belastingdienst.
“Een progressief boetesysteem voor frequente verkeersovertreders helpt slachtoffers voorkomen, is rechtvaardig en kan rekenen op maatschappelijk draagvlak.”
Wat dat betreft is het goed dat Justitie nog steeds alternatieven verkent. Ik hoop dat het progressieve boetesysteem er alsnog van komt. Het loslaten van de kentekenaansprakelijkheid voor de kleine groep veelplegers ligt voor de hand. Natuurlijk moeten er nog lastige kwesties worden opgelost en vergt het investeringen. Maar lang niet zoveel als de 14 miljard euro die verkeersongevallen ons land ieder jaar kosten. Om van het vele leed nog maar niet te spreken. De verhouding tussen kosten en baten zal bij slimme keuzes en een goede uitvoering zeer gunstig zijn. Ook hier kan dus gelden: waar een wil is, komt een weg.
Wie is Peter van der Knaap?
Peter van der Knaap is directeur van de Stichting Wetenschappelijk Onderzoek Verkeersveiligheid (SWOV) en voorzitter van Vide, de beroepsvereniging van professionals in toezicht, inspectie, handhaving en evaluatie.
