Toezicht houden kán voelen als een voortdurende achtervolging. Leg je een misstand bloot, benutten overtreders alweer een andere maas in de wet. Rits de Boer, inspecteur-generaal van de Nederlandse Arbeidsinspectie, ziet dit bij het misbruik van het burgerservicenummer door uitzendbureaus en werkgevers. Zo zetten zij buitenlandse arbeidskrachten schijnbaar legaal aan het werk. Hij licht de sluiproute toe én betoogt hoe je overtreders een stap voor kan zijn.
Appearances are deceiving, las aperiencias engañan en les apparances sont trompeuses. Schijn bedriegt blijkbaar zo universeel dat er in meerdere talen een uitdrukking voor is. Bij de Nederlandse Arbeidsinspectie weten we hier alles van, zie bijvoorbeeld de opsomming van signalen in ons jaarverslag.
Meerdere regels in Nederlandse regelgeving maken het mogelijk te verdienen aan arbeidsmigratie. Soms op ronduit malafide wijze. Vaak ‘awful’ (verschrikkelijk), maar niet per se ‘unlawful’ (onwettig). Ik zie dit soort regels als schakelaars die we in Nederland om moet zetten naar een neutrale stand waardoor misbruik wordt ontmoedigd. Of zelfs naar een remmende stand zodat er geen misbruik van de wet kan worden gemaakt
Niet voor niets maken we er bij de Nederlandse Arbeidsinspectie de afgelopen jaren extra werk van om mazen in de wet te vinden. Zo brachten inspecteurs recent een nieuwe sluiproute in beeld. Eentje waarbij uitzendbureaus een schijn van legitimiteit ophouden, terwijl ze de rechtsstaat ondermijnen door mensen illegaal te werk te stellen.
Stinkend schoonmaakzaakje
De inspectie onderzocht samen met de Belastingdienst en het UWV een schoonmaakbedrijf, een aantal uitzendbureaus die personeel leverden aan het schoonmaakbedrijf en meerdere hotels waar de schoonmakers werkten. Bij controles op de werkvloer en in de administratie bleek dat er veel mensen met de Georgische nationaliteit aan het werk waren. Maar vreemd genoeg stond hun nationaliteit bij de werkgever te boek als Grieks of die van een ander EU-land.
Gaandeweg bleek wat er aan de hand was.
Volg het spoor
Omdat zij uit een Schengenland komen, mogen Georgiërs drie maanden visumvrij in Nederland verblijven. Als toerist. In die periode gaan ze echter naar één van de negentien loketten voor de Registratie van Niet-ingezetenen (RNI). Hier sta je geregistreerd als je wel een band hebt met Nederland, maar er niet (meer) woont. In tegenstelling tot de basisregistratie personen (BRP) waar je staat geregistreerd als je in Nederland woont of komt wonen. In het RNI staan dus bijvoorbeeld pensionado’s die hun AOW in Spanje genieten, Nederlanders die elders in de wereld werken en EU-burgers en niet EU-burgers die hier werken maar niet wonen.
Met het eigen biometrische paspoort – want de controle aan het RNI-loket is secuur – kunnen mensen uit Georgië zich inschrijven bij de RNI. Dan ontvangen ze een burgerservicenummer (bsn). Dat blijkt felbegeerd, want daarmee kun je ‘verloond’ worden. Dat wil zeggen dat je in de administratie van een bedrijf en de overheid opgevoerd kunt worden.
“In deze zaak houden uitzendbureaus de schijn van legitimiteit op, terwijl ze de rechtsstaat ondermijnen.”
Dit is het moment waarop de grote verdwijntruc plaatsvindt. Bij het uitzendbureau en de werkgever stonden de Georgiërs vervolgens in de boeken met hun bsn. Maar niet als Georgisch staatsburger, maar als EU-burger. Het blijkt dat het uitzendbureau en de werkgever voor werknemers valse identiteitsbewijzen van EU-landen opvoeren. Want als burger van een EU-land mag je uiteraard in Nederland werken.
Schijnheiligheid troef?
Hiermee ontstaat de schijn(heiligheid). Bij controle wijzen de uitzender, het schoonmaakbedrijf en het hotel terecht of geveinsd op het bsn. Inspecteurs krijgen vaak hetzelfde te horen: ‘Deze persoon heeft een BURGERservicenummer. Dan mag diegene toch werken? Als overheid heb je dat nummer toch gegeven? Wij doen dus niets fout, ze worden ‘wit’ betaald. We dragen belastingen en premies af. Dat werkgevers zélf moeten controleren of iemand hier mag verblijven of werken en dat niet mogen aannemen op basis van een bsn wordt dan voor het gemak vergeten. De inspecteur roept dit uiteraard in herinnering.
“Het uitzendbureau en de werkgever voeren een vals ID van een EU-land op. Want dan mag je wél in Nederland werken.”
Hier wordt het moeilijk: een werkgever zoals een hotel waar voortdurend nieuwe medewerkers van een schoonmaakbedrijf werken, kán te goed van vertrouwen zijn. Die kan onvoldoende identificatiestappen doorlopen. Maar onschuld of onwetendheid is onwaarschijnlijk als deze truc op grote schaal wordt toegepast. Om precies te zijn, voor honderden mensen van buiten de EU. Dat wijst op een doelbewuste constructie van uitzenders. Daar komt bij dat werknemers ook aan inspecteurs verklaarden hoe zij waren gecoacht om bij het RNI-loket het felbegeerde bsn te krijgen.
Voorkomen en indammen
Toen we dit eenmaal op het spoor kwamen, betekende dit dat inspecteurs van honderden werknemers de nationaliteit, persoonsgegevens, werktijden en locaties moesten vaststellen. Alleen zo konden ze nagaan of en hoe regelgeving is overtreden. In totaal gaat het om zo’n 1500 (!) overtredingen en pittige boetebedragen (tonnen), voor uitzenders, schoonmaakbedrijf en hotels. Wat met alle administratieve onderzoeken een doorlooptijd van een paar jaar garandeert. Want we doorlopen een zorgvuldig proces: bedrijven kunnen hun zienswijze geven over de opgemaakte boeterapporten. Allemaal degelijk werk, maar het beeld dringt zich op van een overheid die met de tong op de schoenen achter de overtredingen aan rent.
De schakelaar omzetten
Alles wat je kunt doen om een situatie als die hierboven te voorkomen, is mooi meegenomen. De cruciale vraag die zich nu opdringt, is waarom Nederland burgerservicenummers uitdeelt aan mensen die geen burger zijn. Dit komt omdat dienstverlening vooropstaat. Maar om misbruik te voorkomen, kun je er beter mee stoppen volgens de inspectie. Een alternatief zou zijn om in het nummer tot uitdrukking te brengen dat het om iemand van buiten de EU/EER gaat. Bijvoorbeeld door een cijfer of letter toe te voegen. Dat blijkt dan weer lastig vanwege andere beginselen die ook waardevol zijn, namelijk dat overheidsnummers altijd neutraal zijn en dus geen informatie of kenmerken bevatten.
“Degelijk werk, maar het beeld dringt zich op van een overheid die met de tong op de schoenen achter overtredingen aan rent.”
De meest voor de hand liggende oplossing lijkt nu om bij RNI-loketten geen nummer aan niet-EU -burgers meer te geven. Hierover hebben we de Tweede Kamer geïnformeerd en zijn gesprekken gaande. Tegelijkertijd sluit het niet langer uitgeven van nummers aan niet-EU-burgers natuurlijk niet uit dat uitzenders, schoonmaakbedrijven of andere werkgevers alsnog werknemers van buiten de EU illegaal aan het werk hebben. Maar het maakt wel meteen duidelijk dat het dan gaat om illegaal en zwart betaald werk en zo vermijden we de zweem van legaliteit.
De wensenlijst met om te zetten schakelaars is er dus weer met één uitgebreid.
