Wat als iemand overlijdt op de werkplek? Wie is er verantwoordelijk en moet de werkgever vervolgd worden? Voor dit soort complexe vragen heeft de Nederlandse Arbeidsinspectie sinds 2022 een gespecialiseerd strafrechtteam. Dit team zorgt ervoor dat fatale arbeidsincidenten grondig en consequent worden onderzocht. Philip Meijran stond aan de wieg van dit team en vertelt over de noodzaak, werkwijze en impact.
“Een inspecteur kreeg vroeger eens in de zoveel jaar te maken met een dodelijk ongeval. Dan moest hij dan ineens een heel dossier opmaken en werken met wetgeving die hij niet vaak gebruikte. Dat zorgde voor wisselende kwaliteit en lange doorlooptijden”, legt Meijran uit.
Daarom zette de inspectie in 2018 een eerste stap met een strafrechtpool van inspecteurs die naast hun reguliere bestuursrechtelijke werk ook dodelijke ongevallen oppakten. “Maar omdat zij niet fulltime met strafrecht bezig waren, bleef het een lastige opgave omdat zij ook op andere onderzoeken werden ingezet en dus hun aandacht moesten verdelen. De oplossing? Een team dat zich volledig op strafrecht richt. “Zo konden we een professionele aanpak creëren en een gelijke standaard voor onderzoeken neerzetten.”
Een speciale aanpak
Inmiddels is er een strafrechtteam ontstaan met 27 inspecteurs en drie onderzoeksleiders. Ze behandelen dodelijke ongevallen en ernstige overtredingen, zoals verboden arbeid door kinderen en bedrijven die structureel veiligheidsmaatregelen negeren.
Een onderzoek starten zij meestal na een melding van de politie. Meijran: “Die onderzoekt eerst of er sprake is van een misdrijf. Maar als het een arbeidsongeval betreft, worden wij ingeschakeld”, vertelt Meijran. Op de plaats van het ongeval werken de inspecteurs van het strafrechtteam meestal samen met forensische opsporing van de politie. “Zij hebben middelen zoals drones en geavanceerde meetapparatuur, wij hebben kennis van de Arbowet. Samen kijken we direct na het ongeval wat nodig is voor een goed onderzoek. Vervolgens pakt de Inspectie het onderzoek op.”
“We werken meestal samen met de forensische opsporing. Zij hebben middelen als drones en geavanceerde meetapparatuur.”
Qua uitvoering en rapportage van hun onderzoek zijn de inspecteurs van het strafrechtteam ook al flink geprofessionaliseerd. Zo hebben ze veel geïnvesteerd in het standaardiseren van processen-verbaal zodat ze onderzoeken uniform vastleggen. Dat zorgt voor duidelijke dossiers. Het Openbaar Ministerie kan die vervolgens beoordelen. “Onlangs kregen we van het Openbaar Ministerie een mooi compliment: ze noemden onze dossiers een verademing om te lezen. Dat is een erkenning van de professionalisering die we hebben doorgemaakt.”
Blijvend en snel verbeteren
Om overtreders aan te moedigen tot een snelle verbetering van de veiligheid in het bedrijf, volgt zes maanden na een ongeval een bestuursrechtelijke inspectie. “Voorheen wachtten bedrijven soms de uitkomst van het strafrechtelijke onderzoek af voor ze gingen verbeteren. En voerden we geen toezichtsinspecties meer uit, omdat die het strafrechtelijke onderzoek zouden kunnen doorkruisen. Maar uiteindelijk constateerden we dat deze inspecties juist bijdragen aan snellere verbeteringen. Daarom brengen collega’s nu al tijdens het onderzoek een inspectiebezoek.”
“Bedrijven die herhaaldelijk de veiligheidsregels overtreden, halen hier vaak ook financieel voordeel uit.”
Tijdens deze inspectie wordt beoordeeld of de werkgever inmiddels maatregelen heeft getroffen om de veiligheid te verbeteren. “Onze collega’s bespreken met het bedrijf hoe het nieuwe veiligheidsprotocollen kan implementeren, personeel kan trainen, nieuwe veilige machines kan aanschaffen en bijvoorbeeld valbescherming kan installeren. Stellen zij tekortkomingen vast, dan leidt dat tot aanvullende sancties of juridische stappen. Zo dwingen we als Arbeidsinspectie bedrijven te verbeteren.”
Omkijken naar nabestaanden
Ook in het contact met nabestaanden professionaliseert het strafrechtteam steeds verder. “We werken samen met onze familie-inspecteurs. Zij leggen procedures uit aan nabestaanden en beantwoorden zo mogelijk vragen over het onderzoek. Echt inhoudelijke vragen over het opsporingsonderzoek kunnen en mogen ze niet beantwoorden. Maar omdat de familie inspecteurs geen onderdeel zijn van het onderzoeksteam kunnen ze oprecht aangeven dat ze het niet weten. Nabestaanden geven aan zich door deze aanpak gehoord te voelen en het team merkt dat het objectiever onderzoek kan doen.”
Relevante artikelen
Bovendien heeft de inspectie sinds 2023 een samenwerking met Slachtofferhulp Nederland. “Er komt na een overlijden door een bedrijfsongeval op sociaal, juridisch en financieel vlak veel op nabestaanden af. Een casemanager van Slachtofferhulp ondersteunt nabestaanden. In het verleden moesten nabestaanden heel zelfredzaam zijn op een moment in hun leven dat dat soms helemaal niet lukte. Dat is nu gelukkig flink verbeterd.”
Uitdagingen en kansen
Het strafrechtteam is uniek in toezichtland omdat zij met grote regelmaat onderzoek doet naar dodelijke ongevallen. Alleen de politie doet iets soortgelijks bij verkeersongevallen. Zo’n rol brengt ook uitdagingen met zich mee. “We werken reactief, je weet nooit hoeveel zaken er komen. In 2023 hadden we ineens twee keer zoveel zaken als het jaar ervoor. Dat vraagt veel van de capaciteit van het team.”
“Het strafrechtteam is uniek binnen toezicht omdat zij vaak dodelijke ongevallen onderzoeken. Alleen de politie doet iets soortgelijks bij verkeersongevallen.”
Daarnaast blijft het een uitdaging om de juiste expertise op het juiste moment in te zetten. “Onze inspecteurs weten heel veel van arbeidsongevallen, maar soms heb je echt specialisten nodig. Bijvoorbeeld bij dodelijke ongevallen zoals een complexe hijsklus of een ongeval met een trein. Dan halen we specialistische kennis van andere afdelingen binnen de inspectie of – als we de kennis niet in huis hebben – van buiten, en komen we samen tot een conclusie. Een uitdaging, maar dat maakt het werk ook juist interessant.”
Follow the money
Het strafrechtteam ontwikkelt daarnaast op dit moment een speciale aanpak voor bedrijven waar een arbeidsongeval plaatsvond doordat zij structureel de veiligheidsregels aan hun laars lappen om kosten te besparen. “Voor dit soort bedrijven experimenteren we samen met de opsporingsdienst van de Arbeidsinspectie met financieel rechercheonderzoek. Dat doen we door financiële stromen binnen bedrijven te analyseren, om te bepalen of onveilig werken daadwerkelijk tot kostenbesparingen leidt”, legt Meijran uit. “De eerste resultaten laten zien dat bedrijven die herhaaldelijk de veiligheidsregels overtreden, hier vaak ook financieel voordeel uit halen. Dit biedt aanknopingspunten voor andere sancties, zoals het moeten terugbetalen van het geld dat ze hebben verdiend doordat ze de regels overtraden.”
