Op 29 oktober mag Nederland naar de stembus. Als het om toezicht gaat, valt er veel te kiezen. Waar de ene politieke partij vraagt om meer of beter toezicht, laat de andere dit liever over aan de markt, zo blijkt uit een analyse van Bureau Inspectieraad. Over één ding zijn veel partijen het eens: er moeten minder en eenvoudigere regels komen.
Voor de derde keer in ruim vier jaar nam Bureau Inspectieraad verkiezingsprogramma’s onder de loep en keek naar onderwerpen die toezichthouders raken. Strategisch adviseurs Sanne Slegtenhorst en Erik van Andel lazen honderden pagina’s van in totaal dertien partijen. Enkele partijen ontbreken in de analyse, omdat ze nog geen programma hadden, zoals Denk, Forum voor Democratie en BIJ1.
Minder regeldruk
In 2021 waren vrijwel alle partijen voor méér toezicht, bij de verkiezingen van 2023 vonden de meeste dat er meer geld naar toezicht moest. Dit jaar springt het aanpakken van regels in het oog, zegt Slegtenhorst. “Diverse partijen pleiten nadrukkelijk voor minder en eenvoudigere regels. Zo komt D66 met een jaarlijkse vereenvoudigingsdag en stelt het CDA een programma vereenvoudiging voor. VVD en JA21 gaan het verst. De VVD wil een wet op regeldruk- en complexiteitsvermindering, terwijl JA21 bureaucratie wil tegengaan met een minister van overheidsefficiëntie en autonomie.”
“De BBB vindt dat toezicht op dierenwelzijn meer aan de markt kan worden overgelaten.”
Een ander gedeeld aandachtspunt is toezicht op de digitale samenleving. “Partijen willen vooral meer toezicht op algoritmes, cyberveiligheid en nepinformatie”, aldus Slegtenhorst. “Niemand rept echter over een nieuwe digitale waakhond, terwijl vier jaar geleden nog iedereen daarvoor pleitte. Sinds begin dit jaar is digitaal toezicht ondergebracht bij een aantal bestaande toezichthouders die verenigd zijn in het Samenwerkingsplatform Digitale Toezichthouders. Blijkbaar vinden partijen dat voldoende.”
NVWA in de schijnwerpers
Minder regeldruk betekent bij sommige partijen ook minder toezicht. Zo pleit de SGP ervoor dat inspecties meer werken vanuit vertrouwen en inzetten op zelfregulering en wil de ChristenUnie minder toezicht op informeel onderwijs. Ook de BBB ziet graag minder toezicht, maar dan vooral door de NVWA, constateert Van Andel. “De BBB vindt dat toezicht op dierenwelzijn meer aan de markt kan worden overgelaten. Ook wil de partij dat toezichthouders uitvoeren en geen beleid maken. In het programma staat: ‘De NVWA voert uit en maakt geen beleid.'”
Tegenover de BBB staat onder meer de PVV, die juist wil dat de NVWA keihard optreedt tegen dierenmishandelaars, illegale handelaren en malafide slachthuizen. “En de Partij voor de Dieren wil dat de NVWA verhuist van het ministerie van Landbouw naar het ministerie van Justitie en Veiligheid, omdat ze volgens de partij nu te veel rekening moet houden met economische belangen”, zegt Slegtenhorst.
Strenger toezicht
Niet alleen de NVWA krijgt aandacht. Ook andere inspecties duiken in verschillende programma’s van politieke partijen op. Zoals de Onderwijsinspectie. GroenLinks-PvdA wil deze inspectie meer bevoegdheden geven om scholen te controleren op de besteding van onderwijsgelden. De VVD legt de focus op het handhaven van basisvaardigheden en wil dat de inspectie erop toeziet dat scholen alleen bewezen effectieve lesmethoden gebruiken. Ook pleit ze net als veel andere rechtse partijen voor een strenger toezicht op weekendscholen.
“Het CDA pleit voor een nauwere band tussen minister en uitvoeringsorganisaties.”
Diverse partijen – aan de linker- en rechterkant van het politieke spectrum – vinden dat de Nederlandse Arbeidsinspectie (NLA) meer moet doen tegen misstanden bij arbeidsmigratie en uitzendbureaus. De Kansspelautoriteit moet strenger toezien op (online) gokken. En van de Inspectie Leefomgeving en Transport verwachten partijen als de SP, ChristenUnie en NSC meer en beter toezicht op een schone leefomgeving en vervuilende industrie.
Positie Wet op de rijksinspecties
Net als twee en vier jaar geleden speelt ook de Wet op de rijksinspecties een rol. Deze wet, die al sinds 2020 in de maak is, moet de onafhankelijkheid van inspecties beter waarborgen. “Twee jaar geleden waren CDA, NSC en VVD voor die wet”, stelt Van Andel. “Nu willen GroenLinks-PvdA, NSC en D66 die wet. De VVD benadrukt wel het belang van onafhankelijk toezicht, maar noemt de wet niet. Het CDA, dat eerder vóór was, pleit nu voor een nauwere band tussen minister, zelfstandige bestuursorganen, agentschappen en toezichthouders. Dat suggereert eerder mínder onafhankelijkheid.”
Aandacht voor uitvoerbaarheid beleid
Veel partijen willen werk maken van een overheid die beter functioneert, constateert Van Andel. “Dat zie je aan de wens voor minder en eenvoudigere regels, maar ook aan de aandacht voor de uitvoerbaarheid van beleid en wetgeving. Er zijn grote maatschappelijke problemen, zoals de woningmarkt, arbeidsmigratie en de stikstofproblematiek. Hierover doet de politiek beloftes die niet altijd goed uitvoerbaar zijn. Partijen willen dat veranderen. GroenLinks-PvdA wil bijvoorbeeld de juridische afdeling van het parlement versterken om de kwaliteit van de wetgeving te verbeteren. VVD en CDA pleiten voor een verplichte uitvoeringstoets bij amendementen op wetgeving in de Kamer. En Volt vindt dat uitvoeringsorganisaties een rode kaart mometen kunnen trekken bij onuitvoerbaar beleid.”
“We zullen vanuit de Inspectieraad blijven benadrukken hoe belangrijk onafhankelijk toezicht is.”
In tegenstelling tot bij eerdere verkiezingen ziet geen enkele partij heil in de oprichting van nieuwe instituties. Alleen D66 pleit voor twee nieuwe ombudsmannen: een voor toekomstige generaties – de partij vindt dat die te weinig aandacht krijgen in de democratie – en een voor dier en natuur, ‘met een mandaat voor toezicht, klachtenverwerking en beleidsadvies’.
Belang onafhankelijk toezicht
In de verkiezingsprogramma’s gaat het dus alle kanten op. De twee adviseurs van Bureau Inspectieraad zijn benieuwd wat het straks in de formatie oplevert. “We zullen vanuit de Inspectieraad blijven benadrukken hoe belangrijk onafhankelijk toezicht is en laten zien dat we op allerlei manieren bezig zijn met deregulering.”
Bekijk de uitgebreide analyse van de verkiezingsprogramma’s op de website van de Rijksinspecties.
