Arbeiders uit bijvoorbeeld Roemenië, Polen en Oekraïne kennen vaak de regels in Nederland niet. Dat maakt hen makkelijke slachtoffers van malafide uitzendbureaus, werkgevers en verhuurders. Die ontduiken belasting, frauderen met uitkeringen of persen arbeidsmigranten af. Om dit te voorkomen, leggen de gemeenten Boxtel en Sint-Michielgestel de regie nu in de handen van arbeidsmigranten zelf. En dat werkt.
Arbeidsmigranten die langer dan vier maanden in ons land werken, moeten zich inschrijven in de gemeentelijke Basisregistratie Personen (BRP). “Dankzij twee projecten ontdekten we de afgelopen jaren dat er best veel arbeidsmigranten in onze gemeente verblijven die niet zijn ingeschreven”, vertelt Johan Michielsen. Hij is proces- en projectmanager voor MijnGemeenteDichtbij, een samenwerking tussen zijn gemeente Sint-Michielsgestel en de gemeente Boxtel.
“Het eerste project was de Landelijke Aanpak Adreskwaliteit (LAA), dat nu nog steeds loopt. Als onderdeel van de LAA bezoeken teams gericht adressen waarover we signalen krijgen dat er mensen wonen die niet ingeschreven staan in de BRP. In die panden treffen we veel niet-geregistreerde arbeidsmigranten aan.”
In het tweede project ‘Buitenom’, onderzochten de gemeenten Boxtel en Sint-Michielsgestel ondermijning met hulp van de Landelijke Stuurgroep Interventieteams. Michielsen: “Voor dat project onderzochten we leegstaande panden in het buitengebied. Steeds duidelijker werd dat in veel van die gebouwen tóch mensen woonden. Vaak waren dit arbeidsmigranten die daar werden ondergebracht door hun uitzendbureau of in enkele gevallen rechtstreeks door hun werkgever.”
Diverse problemen
Niet-ingeschreven arbeidsmigranten leveren meerdere soorten problemen op. Gülseren Günes, medewerker team Burgerzaken van de gemeente Boxtel: “Door mensen ongeregistreerd te huisvesten, kan een verhuurder bijvoorbeeld gemeentelijke belastingen ontlopen. Ook kan hij mensen die hun rechten niet kennen makkelijker oplichten. Bijvoorbeeld door geld in te houden op hun salaris.”
Het niet-inschrijven van arbeidsmigranten werkt ondermijning in de hand. Door mensen ongeregistreerd te huisvesten, kan een verhuurder bijvoorbeeld gemeentelijke belastingen ontlopen.
Maar het zorgt er ook voor dat mensen buiten het zicht van de overheid onder erbarmelijke omstandigheden leven. Günes: “Denk dan aan arbeiders van verschillende nationaliteiten die soms wel met zijn tienen in een kleine eengezinswoning wonen. Vaak in onhygiënische omstandigheden. Bovendien kennen ze elkaars taal en cultuur niet. Dat leidt vaak tot overlast. Binnenshuis, maar ook daarbuiten. Daarnaast is het aantal huisartsen gebaseerd op het aantal ingeschreven inwoners in de gemeente. Door onvolledige cijfers lopen de praktijken onnodig vol. Vaak kennen deze migranten ook de woon- en leefregels niet in Nederland. Ze weten bijvoorbeeld niet waar ze hun huisvuil weg kunnen brengen. Of waar ze terechtkunnen voor bepaalde hulp of basisvoorzieningen, zoals scholen en kinderopvang.”
Slimme inschrijfprocedure
Günes en Michielsen zijn onderdeel van het team binnen MijnGemeenteDichtbij dat nu extra aandacht schenkt aan niet-ingeschreven arbeidsmigranten in hun gemeenten. Michielsen: “We wilden iets doen aan de onwetendheid van deze migranten om zo ondermijning en uitbuiting tegen te gaan. Zo ontstond een jaar geleden de verkorte inschrijfprocedure. Daarvoor gaat een speciaal bureau, Bureau Legitiem, op huisbezoek bij arbeidsmigranten als er een sterke indicatie is dat er op een adres migranten wonen die we nog niet kennen. Dat kan zijn doordat politie vermoedens heeft over een adres. Maar ook wanneer omwonenden melding van overlast hebben gedaan. Of doordat we al eerder arbeidsmigranten op dat adres hebben aangetroffen. Het is overigens meer dan alleen een inschrijfprocedure: het is een manier om mensen goed te informeren en ze te laten zien dat de gemeente hen kan ondersteunen.”
Formulier in eigen taal
Tijdens de huisbezoeken horen arbeidsmigranten van de medewerkers van Bureau Legitiem eerst in hun eigen taal waaróm de gemeente langskomt. Daarna worden ze gevraagd om zich zo snel mogelijk in te schrijven. “De ambtenaren vertellen dat de gemeente wil dat ze veilig wonen en controleren de arbeidsovereenkomst en het huurcontract”, vertelt Günes. “Ook krijgen ze een formulier in hun eigen taal. Daarop noteren we alle relevante informatie voor inschrijving die tijdens het huisbezoek te krijgen is. We controleren het identiteitsbewijs van de arbeidsmigrant op echtheid en noteren de relevante informatie.”
“De inschrijfprocedure is een manier om mensen goed te informeren en mee te krijgen in een proces waarin de gemeente hen kan ondersteunen.”
Günes: “Verder is voor juiste inschrijving in de BRP nog de geboorteakte en huwelijksakte nodig. Die moeten mensen vaak opvragen in het thuisland. Om die reden laten we een document achter waarop in hun eigen taal staat welke informatie nog nodig is om de registratie volledig te maken. Op het formulier staat ook het nummer en adres van Burgerzaken, zodat ze een afspraak kunnen maken om de laatste informatie aan te leveren. En het werkt, mensen komen echt langs omdat ze begrijpen dat het goed voor ze is.”
Nog beter informeren
Wat de procedure nu al oplevert? Michielsen: “Meer arbeidsmigranten vinden hun weg naar de gemeente, waardoor malafide werkgevers, uitzendbureaus en huisjesmelkers minder misbruik van hen kunnen maken. Daarnaast leren ze wat hun rechten en plichten zijn in Nederland. Andersom weten wij hen als gemeente ook beter te vinden, net als bijvoorbeeld de Belastingdienst, het UWV, de Sociale Verzekeringsbank en Jeugdzorg. Verder krijgt de gemeente geld van het Rijk voor elke ingeschreven burger. In 2018 en 2019 hebben we in Sint-Michielsgestel en Boxtel 425 arbeidsmigranten ingeschreven, wat ons 141.000 euro extra werkbudget opleverde. Met dat geld kunnen we andere niet-ingeschreven migranten nog eerder en zorgvuldiger benaderen.”
“De procedure heeft ons 141.000 euro extra werkbudget opgeleverd. Met dat geld kunnen we arbeidsmigranten nog eerder en zorgvuldiger benaderen.”
Het geld wordt direct goed besteed. Onder andere aan een nieuwe flyer die nu in de maak is. Günes: “Daarmee willen we ze in hun eigen taal welkom heten in de gemeente. Op de flyer vinden ze het noodnummer en belangrijke nummers en adressen van bijvoorbeeld huisartsen, scholen en de politie.” Ook maakt Günes een formulier voor arbeidsmigranten die binnen Nederland verhuizen of ons land juist verlaten. “Hierdoor weten wij of andere gemeenten sneller waar deze mensen zijn. Bovendien gaat dit uitkeringsfraude tegen. Er zijn namelijk werkgevers die hun medewerkers adviseren om zich niet bij aankomst, maar net voor vertrek in te schrijven. Er wordt hen verteld dat ze zo in Nederland nog een uitkering kunnen aanvragen. Doordat wij nu met deze mensen in gesprek gaan, voorkomen we misverstanden en komen we dit soort fraude sneller op het spoor. Soms al voordat het plaatsvindt.”
In alle gemeenten
Günes en Michielsen willen het project veel meer onder de aandacht brengen. “We zien nu al dat onze aanpak zich over gemeenten verspreidt. Bureau Legitiem deelt hun kennis over het project al met andere gemeenten. Dat doen wij ook. We hebben inmiddels contact met zo’n veertig gemeenten”, vertelt Michielsen. “We moeten ons realiseren dat arbeidsmigranten zich in heel Nederland bevinden, maar dat we ze nog lang niet allemaal in beeld hebben. Niet omdat zij niet willen, maar omdat ze het niet kúnnen. Als gemeente moeten we ze daarom helpen.”
Malafide uitzendbureaus aangepakt
Om te voorkomen dat malafide uitzendbureaus misbruik maken van arbeidsmigranten, heeft het CCV het barrièremodel malafide uitzendbureaus ontwikkeld. Hierin staat elke stap benoemd die zo’n uitzendbureau moet zetten om dit misbruik te plegen én met wat voor soort partijen ze samenwerken. Aan de hand van het model kunnen veiligheidspartners barrières tegen deze uitzendbureaus opwerpen.
