Hoe weet je als inspecteur welke milieuregels allemaal gelden voor een locatie en bedrijf? En hoe voorkom je dat je een regel over het hoofd ziet? Inspecteurs van Omgevingsdienst regio Utrecht (ODRU) hebben er sinds kort een slim hulpje voor: de AI-assistent. “Dit gaat het toezicht verbeteren.”
Dit móet efficiënter kunnen, dachten ze bij de ODRU. “Als omgevingsdienst controleren we of bedrijven zich aan de milieuregels houden. Dit doen we in vijftien gemeenten”, vertelt Jon Pronk, afdelingshoofd Integraal Toezicht en Handhaving. “Maar op milieugebied zijn er heel veel wetten, regels en eisen – landelijk, regionaal en zelfs per gemeente.”
De inspecteurs zoeken voorafgaand aan een inspectiebezoek zelf uit welke milieuregels er gelden voor een bedrijf op een bepaalde locatie. Gemiddeld kost dat steeds een halfuur. “Bovendien loop je het risico dat je regels over het hoofd ziet”, zegt Rob Hosman, adviseur Integrale Handhaving bij de ODRU. “Daarom zijn we gaan onderzoeken of AI hierbij kan helpen. We wilden graag een AI-tool die gevuld is met alle milieuwetten en –regels. En die snel en volledig antwoord geeft als een inspecteur vraagt welke regels gelden voor milieubelastende activiteiten op een bepaalde locatie.”
“De inspecteur krijgt een overzicht met milieuregels en een checklist met controlepunten.”
Een werkgroep met onder andere vier inspecteurs, Pronk en Hosman ging samen met een in AI gespecialiseerd bureau aan de slag. Het bureau ontving van ODRU een waslijst aan landelijke en regionale wetten en regels, plus de lokale eisen – zoals omgevingsplannen – van de vijftien gemeenten. Op basis van ChatGPT 4o bouwde het een AI-tool met al die milieuregels. Hosman: “Die zijn openbaar en op sites van overheden te vinden. Die overheden zijn er ook verantwoordelijk voor dat die wetten en regels up-to-date zijn. De AI-tool gebruikt dus steeds de meest actuele gegevens.”
Inspecteurs nauw betrokken
Eerst was het idee dat een inspecteur op het beginscherm een open vraag kon intypen, net zoals bij ChatGPT. Maar dit is aangepast, zegt Hosman. “We willen uniformiteit en eenduidigheid. Daarom werken we nu met een beginscherm met een aantal vaste vragen. De inspecteur voert onder meer de locatie en de milieubelastende activiteit van het bedrijf in. Vervolgens scant de AI-assistent de bibliotheek met wetten en regels. Bij dat scannen gelden strenge regels. Zo kan de tool alleen gebruikmaken van de sites die wij aanleveren en niet zelf het internet afstruinen. Anders is de kans aanwezig dat de tool onjuiste bronnen gebruikt en met foute informatie komt. Na enkele minuten krijgt de inspecteur een overzicht met alle geldende milieuregels. Na het aanvinken van de regels die van toepassing zijn, maakt de AI-assistent een checklist met controlepunten.”
“AI is een hulpmiddel, de rol van de inspecteurs verandert niet.”
De AI-assistent wordt nu uitgebreid getest bij meldingsplichtige bedrijven. Dat gebeurt door de inspecteurs die ook in de werkgroep zitten. “Deze inspecteurs spelen een belangrijke rol in de ontwikkeling”, zegt Pronk. “Zij weten hoe het er in de praktijk aan toegaat en moeten met het systeem werken. Zo checken ze bijvoorbeeld of de tool gebruiksvriendelijk is.” De testen verlopen voorspoedig. “Het is nog wel een uitdaging om de vergunningsplichtige bedrijven mee te nemen in de assistent. Maar alles werkt en klopt. Het is een mooi hulpmiddel. De AI-tool komt snel met een goede en volledige checklist. En treft een inspecteur ter plekke een nieuwe milieubelastende activiteit aan, dan kan die op zijn tablet de AI-assistent vragen welke regels daarbij horen. Eerder moest de inspecteur in zo’n situatie regelmatig zeggen: ik weet niet precies hoe dat zit, daar kom ik op terug. Nu kan hij meteen verder met zijn inspectie.”
Veel kansen voor AI
Na afronding van de testperiode – ongeveer op het moment van publicatie van dit verhaal op ToeZine.nl – gaan alle dertig inspecteurs met de AI-assistent werken. Pronk: “Toen we met het project begonnen, was niet iedereen enthousiast. Sommigen zeiden: ‘Je komt aan ons vakgebied’ of ‘verdwijnen er nu banen?’ Maar daarvan is totaal geen sprake. De rol van de inspecteurs verandert niet, zij blijven verantwoordelijk. De AI-tool is een hulpmiddel dat hen veel tijd bespaart. Die tijd kunnen ze besteden aan uitgebreidere controles. En om bedrijven uit te leggen waarom het belangrijk is dat ze zich aan de regels houden. Met hun kennis en ervaring kunnen ze ondernemers ook helpen met tips over bijvoorbeeld verduurzaming. We willen effect bereiken met ons toezicht. Dat kan ook door ondernemers de goede weg te wijzen.”
“Als alle omgevingsdiensten de tool gaan gebruiken, heeft dat een grote impact.”
Pronk en Hosman zien in de toekomst nog veel meer kansen voor AI binnen de omgevingsdienst. “De checklist kan de basis gaan vormen voor het bezoekverslag. De inspecteur voegt zijn controlebevindingen en foto’s toe aan de checklist. AI zet dit vervolgens om in een bezoekverslag en vertaalt dit in een controlebrief voor het bedrijf. Dat scheelt heel veel administratief werk.”
Van elkaar leren
Daarnaast denkt Pronk erover om de toepassing open te stellen voor bewoners en bedrijven. “We lopen er vaak tegenaan dat zij niet precies weten welke milieuregels er voor hen gelden. Als ze de AI-assistent kunnen gebruiken, weten ze dat wel. Dat kan leiden tot minder milieuschade.” De ODRU gaat zijn kennis over de AI-assistent in ieder geval delen met de andere omgevingsdiensten in Nederland. Hosman: “De informatiemanagers van de omgevingsdiensten zitten regelmatig bij elkaar om kennis, initiatieven en innovaties te delen. Een aantal diensten komt binnenkort bij ons kijken. Het is goed om van elkaar te leren. Als alle omgevingsdiensten de tool gaan gebruiken, heeft dat een grote impact.”
