Toezichthouders staan voor de uitdaging om met echt goede verhalen te komen, schrijft ToeZine-columnist Koos Meijer, oprichter van KM Consult en secretaris van het Vakberaad Toezicht en Handhaving van Omgevingsdienst NL.
Toezicht is complex, dat weten we inmiddels wel. Maar staan we er wel altijd bij stil hóe ingewikkeld het beschrijven en duiden van toezicht eigenlijk is? Denk aan de vuurwerkramp in Enschede in 2000. Wie weet nog wat daar allemaal misging? Of denkt het te weten? Zo’n ramp zullen we al snel willen duiden met één of enkele oorzaken. Ook al ligt het vaak veel genuanceerder. Toezichthouders hebben een enorme uitdaging om complexe zaken eenvoudig uit te leggen.
Opvallend leesbaar
Ik heb het rapport van de onderzoekscommissie over de vuurwerkramp er nog eens op nageslagen. Het is opvallend leesbaar geschreven. Het is ook spannend. En het zou zelfs vermakelijk zijn, als het niet om zoveel doden (23) en gewonden (950) ging.
“Toezichthouders hebben een enorme uitdaging om complexe zaken eenvoudig uit te leggen.”
De Commissie Oosting legt terecht een verantwoordelijkheid bij de ondernemers, die de bedrijfsvoering in de vuurwerkfabriek niet op orde hadden. Maar dat is achteraf gezien natuurlijk maar een heel klein deel van de waarheid. Als overheid – en in het bijzonder als toezichthouders – hebben we dit laten gebeuren.
Geen excuus
Een antwoord op de onderzoeksconclusies van de Commissie Oosting is niet eenvoudig. “We kunnen nu eenmaal niet bij elk bedrijf een toezichthouder neerzetten”, zeggen we dan. Want toezichthouders hebben nu eenmaal beperkte middelen en hun taken zijn omvangrijk en complex. Maar dit alles is natuurlijk geen excuus om met een slap verhaal over geringe toezichtcapaciteit of over de eigen verantwoordelijkheid van ondertoezichtgestelden aan te komen.
Toezichthouders hebben de taak een analyse te maken van risico’s en daarvoor een passende handhavingsstrategie te ontwikkelen. Dat betekent ook dat toezichthouders in heldere taal aan het publiek kunnen uitleggen wat ze wel en niet doen (en waarom).
De goede verhalen
Toegegeven, na een incident is het heel erg lastig voor toezichthouders om passend te reageren. ‘Communiceren tegen de argwaan’, zo luidde de kop van een artikel dat me is bijgebleven. Maar je moet je verhaal natuurlijk gewoon klaar hebben liggen. De risicoanalyse is allang uitgevoerd en wordt – als het goed is – elke dag beter.
“Na een incident is het heel erg lastig voor toezichthouders om passend te reageren.”
Helaas kom ik de echt goede verhalen nog maar weinig tegen: de professionele duiding na een incident of een project, de betekenisvolle communicatie over bereikte resultaten. Te vaak lees ik over een handhavingsproject dat volgens de betrokkenen succesvol is verlopen. Bijvoorbeeld omdat er honderd controles zijn uitgevoerd of alle partners zo goed meededen. Maar wat is de echte impact?
De grote les is wat mij betreft: maak een heel goede analyse en oefen jezelf in ‘duiding’. Leg de complexiteit van toezicht uit in heldere taal. Hoe hoger in de boom, hoe zwaarder de verantwoordelijkheid daarvoor. En dat is niet makkelijk. Een kwestie van oefenen. Elke dag weer.
