Gebrekkige zorg, geen onderwijs en onveilige leefomstandigheden: in 2023 was het dagelijkse realiteit voor veel jonge asielzoekers in opvangcentra. Vier inspecties, waaronder IGJ en Inspectie JenV, bundelden hun krachten en riepen de verantwoordelijk staatssecretaris op om de situatie te verbeteren. Inspecteurs Sabine Koppes (Inspectie JenV) en Marlou Bastiaansen (IGJ) delen hun ervaringen over dit gezamenlijk optreden en de geleerde lessen.
Volle opvanglocaties, kinderen die van de ene naar de andere opvanglocatie verhuizen en flinke politieke druk. Het is een complexe omgeving waarin inspecteurs Sabine Koppes en Marlou Bastiaansen hun werk doen. Als inspecteur bij de Inspectie Gezondheidszorg en Jeugd (IGJ) controleert Bastiaansen of jonge asielzoekers de juiste zorg krijgen, van medische intakes tot psychische zorg. “Ook controleren we of de omstandigheden in opvanglocaties leiden tot gezondheidsrisico’s.”
De IGJ en Inspectie JenV hebben structureel overleg waarin ze hun toezicht op elkaar afstemmen. Bastiaansen: “In ons maandelijkse overleg bespreken we signalen die we krijgen uit locatiebezoeken, vanuit de media, of uit meldingen die bij ons binnenkomen. Bijvoorbeeld rondom gezondheidsrisico’s door gebrekkige hygiëne. Zulke signalen raken vaak meerdere domeinen: zo kan een gebrek aan privacy of schoon sanitair leiden tot gezondheidsrisico’s én spanningen die de veiligheid aantasten. Door signalen op tijd te delen, kunnen we sneller beoordelen of gezamenlijk optreden nodig is.”
Asielopvang: wie doet wat?
Bij het toezicht op de opvang van asielzoekers zijn vier inspecties betrokken:
- Inspectie Justitie en Veiligheid (Inspectie JenV): houdt toezicht op het asiel- en migratiesysteem in brede zin. De inspectie kijkt naar de kwaliteit en veiligheid van opvanglocaties en controleert de uitvoering van beleid door organisaties als het COA en Nidos. COA zorgt voor opvanglocaties en dagelijkse begeleiding, Nidos regelt de voogdij en jeugdbescherming voor gevluchte minderjarigen die zonder ouders in Nederland zijn.
- Inspectie Gezondheidszorg en Jeugd (IGJ): beoordeelt de kwaliteit en veiligheid van zorg die asielzoekers krijgen. Ook richt de inspectie zich op de toegang tot zorg, waaronder jeugd- en geestelijke gezondheidszorg.
- Inspectie van het Onderwijs: ziet toe op naleving van de leerplicht en de toegang tot onderwijs voor minderjarige asielzoekers.
- Nederlandse Arbeidsinspectie: let op de arbeidsomstandigheden van medewerkers op de opvanglocaties. Denk aan werkdruk, veiligheid en psychische belasting.
Samen urgentie benadrukken
In 2023 was de situatie van asielkinderen in opvangcentra zo verslechterd, dat de inspecties besloten om samen onderzoek te doen naar de leefomstandigheden van kinderen in de (crisis)noodopvang. “Kinderen verbleven te lang op tijdelijke locaties zonder goede voorzieningen, of moesten steeds verhuizen naar een andere locatie, waardoor ze geen onderwijs of zorg kregen”, vertelt Sabine Koppes. Ze werkt als senior inspecteur Migratie bij de Inspectie voor Justitie en Veiligheid (Inspectie JenV).
Het was de eerste keer dat de vier inspecties gezamenlijk een signaal afgaven op het gebied van asielopvang: naast de IGJ en de Inspectie JenV, sloten ook de Inspectie van het Onderwijs (IvhO) en de Nederlandse Arbeidsinspectie (NLA) aan. “De situatie van kinderen in de asielopvang raakt aan zorg, veiligheid, onderwijs én personele inzet. We deelden als inspecties los van elkaar al vaker onze bevindingen bij ministeries en uitvoeringsorganisaties en besloten dit nu gezamenlijk te doen om meer impact te maken en de veelomvattendheid te benadrukken: dit raakt niet alleen de kinderen in de opvang, maar ook de scholen, zorgaanbieders en medewerkers.”
“Door samen bezoeken te brengen, krijg je een completer beeld van de situatie.“
De inspecties stelden een plan van aanpak op voor het onderzoek en maakten één vragenlijst. Koppes: “Doordat we de inspectiebezoeken samen brachten, haalden we meer en rijkere informatie op. We keken met verschillende brillen naar dezelfde situatie en formuleerden samen onze bevindingen. Daardoor ontstond een completer beeld én een krachtiger signaal naar beleidsmakers.”
Meteen in actie
Bastiaansen herinnert zich een moment waarop de samenwerking effect had. “Tijdens een bezoek aan de opvang in Ter Apel in 2022 zagen we hoe jongeren met te veel tegelijk in een kleine ruimte leefden. De opvang was vervuild en onveilig. Dat hadden we afzonderlijk kunnen constateren, maar door samen te gaan, kregen we een vollediger beeld: niet alleen van de hygiëne en veiligheid, maar ook van het aanmeldproces, infectiepreventie en de zorg. We legden onze bevindingen naast elkaar, waardoor de IGJ meteen kon aangeven wat dit voor de gezondheid betekende en de Inspectie JenV de veiligheidsaspecten kon benadrukken. Zo hadden we voldoende onderbouwing om in actie te komen, en konden we diezelfde dag afspraken maken met COA en Nidos over extra schoonmaak en beveiliging.”
Begin 2023 bezochten de inspecties vier noodopvanglocaties, negen crisisnoodopvanglocaties en een opvanglocatie voor alleenstaande minderjarige vreemdelingen. De inspecties vatten hun bevindingen en aanbevelingen samen in een gezamenlijke brief aan de staatssecretaris van Justitie en Veiligheid en de ministers van OCW, VWS en SZW. Daarnaast publiceerde de Inspectie JenV de brief op haar website. “Een brief is sneller opgesteld dan een rapport en geeft een urgenter signaal af. Eén inspectie nam de lead bij het schrijven en de andere vulden aan.”
“Ons gezamenlijke optreden hielp om problemen op de politieke agenda te krijgen.”
Langdurig effect
Of de brief effect heeft gehad? In een recente rapportage gaf IGJ aan dat de zorg aan asielzoekers op verschillende opvangcentra is verbeterd, al blijft de situatie risicovol. Zo krijgt iedere asielzoeker een verplichte medische intake en zijn kinderen en jongeren eerder in beeld bij de jeugdgezondheidszorg. Dat waren ook de aanbevelingen die de inspecties gezamenlijk deden. Koppes: “Ons onderzoek was waarschijnlijk niet de enige reden, maar ons gezamenlijke optreden heeft de problemen in elk geval tot onderwerp van gesprek gemaakt. Verschillende organisaties en de politiek verwijzen nog regelmatig naar onze brief. Deze aanpak helpt om problemen op de politieke agenda te krijgen en organisaties onder toezicht bewust te maken van hun rol.”
De situatie blijft zorgelijk: in juli 2025 constateerden IGJ, Inspectie JenV en Inspectie van het Onderwijs opnieuw dat veel noodopvanglocaties niet aan de kwaliteitsnormen voldoen. De inspecties pleiten in een nieuwe brief voor structurele maatregelen, een plan voor het afbouwen van de afhankelijkheid van noodopvang en stabiele financiering.
Tips voor toezichthouders
Welke lessen helpen om gezamenlijk toezicht effectiever te maken? Bastiaansen en Koppes zetten ze op een rij:
- Stem vooraf samen het doel van het toezicht af. Wat wil je bereiken bij ondertoezichtstaanden? En welk middel is het meest geschikt om dat te bereiken? Soms is het leereffect bij een ondertoezichtstaande belangrijker dan handhaven, soms is handhaven noodzakelijk.
- Zorg dat je weet wie welke bevoegdheden heeft en spreek af wie welke rol heeft. Weten wie wat doet en wat ieders wettelijke ruimte is, voorkomt vertraging en misverstanden.
- Werk met één gezamenlijk plan en stem het normenkader af. Dat voorkomt versnippering en maakt de uitkomst sterker.
- Bezoek locaties zoveel mogelijk samen. Zo beperk je de toezichtslast voor ondertoezichtstaanden én haal je een completer beeld op.
- Leer van elkaars werkwijze en overleg structureel. Als je weet hoe collega-inspecties werken, verloopt de samenwerking soepeler. Structureel overleg helpt daarbij.
- Spreek met één stem. Een gezamenlijke boodschap – zoals de brief over kinderen in de (crisis)noodopvang – vergroot de impact en maakt problemen zichtbaar naar politiek en maatschappij.
